Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi dori turlari texnologiyasini rivojlantirish istiqbollari

Tushuntirish matni

Shundan kelib chiqqan holda konservantlarga quyidagi talablar qo‘yiladi:¹

• 
  past konsentratsiyalarda keng spektrda ta’sir ko‘rsatish;
  
• 
  yaxshi eruvchanlikni namoyon qilish;
  
• 
  dorivor va yordamchi moddalar hamda qadoqlovchi materiallarni aksariyati bilan mutanosib bo‘lishi;
  
• 
  dorivor preparatlarning (butun) yaroqlik muddati davomida muhit pHi va haroratining keng intervalida turg‘un bo‘lishi;
  
• 
  dorivor preparatning organoleptik xossalariga ta’siri bo‘lmasligi;
  
• 
  mikroorganizmlarning turg‘un shaklini hosil (paydo) qilish qobiliyatining mavjud bo‘lmasligi.
  

Konservantlar ta’sir qiluvchi moddaning farmakologik samaradorligini pasaytirmasligi yoki odam orginizmiga toksik, allergiya chaqiruvchi va qitiqlovchi ta’sir ko‘rsatmasligi kerak.

Hozirda ushbu talabalarga to‘liq javob beruvchi biror bir kimyoviy birikma topilmagan. Qo‘llanilayotgankonservantlarningharbirima’lumbirchegaralargaega (ya’niularningqo‘llanilishichegaralangan). Shuning uchun, konservantlarni, dori turlarida boshqa usullar bilan mikrob kontaminatsiyalanishini (ifloslanishini) oldini olish imkoniyati bo‘lmagan xollarda, qo‘llash tavsiya etiladi.

Hozirda sintetik kimyon irivojlanganl gi konservantlarning nomenklaturasini kengayishi gaomilbo‘ladivaularni tasniflash masalasi muhim

Kimyoviy nuqtai nazardan konservantlar kuyidagi guruhlarga tasniflanadi:

1 – noorganik birikmalar

2 – metalloorganik birikmalar

3 – organik birikmalar (spirtlar, fenollar, organik kislotalar, to‘rtlamchi ammoniyli birikmalarning tuzlari, efir moylari.

Mikroorganizmlarga ta’sir mexanizmi bo‘yicha konservantlar bakteriostatik yoki bakteritsid ta’sir ko‘rsatuvchi guruhlarga tasniflanadi.

Konservant turini tanlash dori turi tarkibiga, muhitning pHga, doriniqo‘llashtartibigabog‘liq.

Noorganik tabiatli konservantlar: borat kislotasi, natriy tetraborat, vodorodperoksidi, kumush suvi.

Metallorganik birikmalar:

- fenilsimobnitratin’eksiyalarda (0,001—0,002%), ko‘ztomchilarda - 0,005%; surtmalarda 0,007—0,01%;

-mertiolatin’eksiyalarda-0,001%, surtmalarda- 0,02—0,1%;
- monosept -1:2500 ko‘ztomchilaruchun.

Organik birikmalar:

- spirtlar: etil, benzil (1-2%), feniletil (0,3-0,5%), xlorbutanolgid-rat (0,5%);

- fenollar: fenol (0,25%), trixlorkrezol (0,05%);

- kislotalar: sorbinkislotavauningxosilasi (0,1-0,2%);
- paraaminobenzoy kislotaning murakkab efirlari (metil — nipagin, propil -nipazol, butil—butaben 0,5%);

- to‘rtlamchi ammoniy birikmalar tuzlari: benzalkoniyxlorid, benzetoniyxlorid, setilpiridiniyxlorid, dimetildodetsil-benzil-ammoniyxlorid 0,01%

Efir moylari. Sirtgaishlatiladigandorilardaasosan (surtma, emulsiya, liniment) ko‘pinchafenolbirikmalarnisaqlovchiefirmoylarkengqo‘llaniladi: lavr, ukrop, lavanda, atirgul, arpabodiyon, limonefirmoylari.

DFXbo‘yichakonservant-antiseptiklaryordamidakuyidagidorilarningmikrobilogikturg‘unligita’minlanadi:

• 
  adrenalin gidroxlorid 0,1%, korglikon 0,06%, ergotal 0,05% eritmalarigaxlorbutanolgidrat0,05—0,5% qo‘shiladi;
  
• 
  vaksinalarga, insulinpreparatlarigafenol 0,25—0,5%; qo‘shiladi;
  
• 
  mertiolat 0,01 % gamma-globulingaqo‘shiladi;
  
• 
  konvallotoksin 0,03%, strofantinK 0,05% eritmalariganipagin 0,1% qo‘shiladi.
  

Kosmetik preparatlarni tayyorlashda konservantlar sifatida etil spirti, natriy tetraborat, salitsil kislotasi, benzoy kislotasi va boshqalar ishlatiladi.

Konservantlarni qo‘llash dori tayyorlash jaraenlarida mikrob kontaminatsiyani kamaytirishga qaratilgan va sanitariya qoidalariga rioya qilishdan ozod qilmaydi.

Oksidlanish – qaytarilishreaksiyalarayrimfarmatsevtikpreparat-larningparchalanishigasababbo‘ladi.

Soddalashtirilganda oksidlanish jarayonlarni quyidagi reaksiya yordamida ifodalash mumkin: ¹