Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi dori turlari texnologiyasini rivojlantirish istiqbollari

Mikrobiologik turg‘unlikni ta’minlash

Dorilar tayyorlash, saqlash, transportlash, qo‘llash jarayonida ularga turli mikroorganizmlar tushib qolishi mumkin.Ular hayot faoliyati natijasida har xil moddalarni ajratadi (toksinlar, fermentlar). Ana shu moddalar dori preparatida gidrolitik, oksidlanish va hokazo xarakterdagi o‘zgarishlarni chaqiradi, organizmga zararli ta’sir ham ko‘rsatadi. Shuning uchun mikrobiologik tozalik masalasi dori turlari texnologiyasida katta amaliy axamiyatga ega, ayniqsa suyuq dori turlarida.Mikroblar bilan ifloslanish va buzilishi masalasi o‘ta muxim va amaliy axamiyatga (ayniqsa suyuq va ineksion dorilarda). Suyuq faza qismi yuqori bo‘lgan dorilarda mikroorganizmlarni rivojlanishi qulay sharoit xisoblanadi. Undan tashqari dorilarni olishda mikroorganizmlarni ozuqasi bu materiallar qo‘llaniladi: Shilimshiqlar, kraxmal, dekstran va shunga o‘xshaganlar.Asosan dorilar saprofitlar bilan ifloslanadi (ular keng tarqalgan tashqi muxitda). Saprofitlar organik moddalarni, oqsillarni, lipidlarni, uglevodlarni parchalashi mumkin. Zamburug‘lar esa alkaloidlar, glikozidlar turli vitaminlarni parchalanish xususiyatiga ega. Konservantlar bu mikrob kontaminatsiyasini va mikroblarni o‘sishini, ko‘payishini oldini oluvchi maxsus YOM guruxi. Mikroblar bilan ifloslanish oldini olish qator usullar korxonalarda qo‘llaniladi:

• 
  Aseptik sharoit yaratish
  
• 
  Tayyor preparatlarnisterillash
  

Bu usullarni etarli bo‘lmaydi agar preparat ko‘p marta ishlatishga mo‘ljallangan bo‘lsa. SHunda maxsus yordamchi moddalar – konservantlar va sterillash usulini qo‘llash imkoniyati bo‘lmasa (termolabil).

1. Dorilarni konservirlash – bu ularni mikroblar tomonidan buzilishidan antiseptik moddalar yordamida saqlash usulidir. Konservantlar (dorilarni) tayyorlash jarayonida saqlanib bo‘lmaydigan va dorilarga ishlatish jarayonida tushadigan mikroorganizmlarning o‘sish ingibitorlari (ya’ni mikroorganizmlarning o‘sishini sekinlashtiruvchi moddalar) hisoblanadi. Konservantlar saqlash va qo‘llash jarayonida dorilarning sterilligini yoki ulardagi nopatogen mikroorganizmlarni ruxsat etilgan me’yorlarda saqlab turish imkonini beradi. Shundan kelib chiqqan holda konservantlarga quyidagi talablar qo‘yiladi:¹

• 
  past konsentratsiyalarda keng spektrda ta’sir ko‘rsatish;
  
• 
  yaxshi eruvchanlikni namoyon qilish;
  
• 
  dorivor va yordamchi moddalar hamda qadoqlovchi materiallarni aksariyati bilan mutanosib bo‘lishi;
  
• 
  dorivor preparatlarning (butun) yaroqlik muddati davomida muhit pH va haroratining keng intervalida turg‘un bo‘lishi;
  
• 
  dorivor preparatning organoleptik xossalariga ta’siri bo‘lmasligi;
  
• 
  mikroorganizmlarning turg‘un shaklini hosil (paydo) qilish qobiliyatining mavjud bo‘lmasligi. Konservantlar ta’sir qiluvchi moddaning farmakologik samaradorligini pasaytirmasligi yoki odam orginizmiga toksik, allergiya chaqiruvchi va qitiqlovchi ta’sir ko‘rsatmasligi kerak. Konservantlar faolligiga ta’sir etuvchi omillar rasmda keltirilgan:²
  

Hozirgi paytga qadar ushbu talabalarga to‘liq javob beruvchi biror bir kimyoviy birikma topilmagan. Qo‘llanilayotgan konservantlarning har biri ma’lum bir chegaralarga ega (ya’ni ularning qo‘llanilishi chegaralangan), shuning uchun ularni dori vositalari kontaminatsiyalanishini (ifloslanishini) boshqa usullar bilan oldini olish imkoniyati bo‘lmagan xollarda qo‘llashadi.