Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

 
**
Vaziyatli 
masala
 
va 
nazorat 
savollari 
muhokamasini 
zamonaviy 
pedagogik 
texnologiyalarning 
“Bumerang” usulidan
 foydalanib o‘tkaziladi.  
 
Uslubiy  ta’minot  va  mashg‘ulotni  jihozlanishi: 
mavzu  bo’yicha  adabiyotlar,  jadvallar, 
slaydlar, ma’ruza matni, ma’lumotnomalar. 
 
Asosiy matn
 
Modelli sistemalar ishlash prinsipi bo’yicha 2 guruhga tasniflanadi: 
1.
 
Taqsimlashga asoslangan modelli sistemalar. 
2.
 
Membranali modelli sistemalar. 
1-yaratilganlari  va  oddiylari  bu  taqsimlashga  asoslangan  modelli  sistemalar.  Shu  usulda 
ishlaydigan  asboblarda  dori  moddani  suv  va  suvsiz  (lipoid)  fazalarda  taqsimlanish  jarayoni 
o’rganiladi.  Suvli  fazaning  pH-1,2-7,8  oralig’ida  bo’lishi  mumkin,  lipofil  faza  esa  organik 
erituvchilardan  (xloroform,  siklogeksan)  tashkil  topgan  bo’ladi.  Dori  moddalari  shu  fazalarda 
tarqalishi ichak-oshqozon sistemasini imitatsiyasiga asoslangan. Bu turdagi sistemalar ikki yoki 
uch fazali bo’lishi mumkin. Ikki fazali asboblarning vakili bu Resomat-1 asbobi. Bu sistemalarda 
dori  moddalarning  dori  turidan  ajralib  chiqish  va  lipoid  fazaga  o’tish  jarayoni  baholanadi.  1-
turdagi  modelli  sistemalar  hozirgi  paytda  keng  qo’llanilmaydi,  chunki  organik  eritmalarda 
erimaydigan  preparatlar  uchun  muvofiq  deb  hisoblanmaydi.  Shuning  uchun  rivojlangan 
membranali turdagi sistemalar hozirgi vaqtda keng qo’llaniladi. Bu turdagi modelli sistemalarni 
afzalligi  DK  va  AK  orasida  turli  xil  membranalar  o’rnatilgan  bo’ladi  (sun’iy  lipidlardan, 
poliamid folgasi, tributil fosfat va letsitinli, atsetat sellyulozali, kolloidli, silikonli membranalar). 
Bu  guruhdagi  asboblarda  dori  moddalarni  membrana  orqali  o’tish  kinetikasi  baholanadi. 
Masalan:  Stricker  modeli-  (Sartorius  absortion  simulator).  Bu  asbob  membranasi  oshqozon  va 
ichak  shilliq  pardalarini  modellashtiradi.  Murakkablashtirilgan,  takomillashtirilgan  modelli 
sistemalar  turi  –Rasomat  II  peroral  dori  turlariga  mo’ljallangan.  Bu  sistema  Resomat  I 
sistemasiga o’xshash bo’lib, lekin bu yerda lipidli yoki poliamidli folga (tributil fosfat va letsitin 
shimdirilgan)  membrana  o’rnatilgan  bo’ladi.  Shuning  uchun  bu  sistemalar  ichak-oshqozon 
sistemasiga  juda  yaqinlashtirilgan  hisoblanadi.  Dori  moddalarni  DK-muhitidan  AK-muhitga 
membrana  orqali  o’tish  tezligi  baholanadi.  DK-  sifatida  sun’iy  oshqozon  yoki  ichak  shirasi, 
hajmi  -100-200 ml, AK- bufer pH-7,4-  sun’iy plazmaning modeli,  membrana  yuzasi  10 sm
2 
va 
bosim ta’siri ko’rsatiladi. Belgilangan vaqt ichida AK dan namunalar olinib tahlil qilinadi va dori 

---

213 
 
moddalarni  erish  va  membrana  orqali  o’tish  tezligi  baholanadi.  Bu  modellardan  tashqari  qator 
rivojlangan  modellar  taklif  qilingan.  Masalan,  Hoybert,  Speiser  sistemalari.  Ularning  farqi  AK 
va DK- hajmida, membrananing yuzasi va materiallari, turli xil tashqi omillarning ta’sirida. 
Nisbiy  molekulyar  og‘irligi  300  dan  kichik  bo‘lgan  dori  moddalari  odatda  peshob  orqali 
chiqib  ketishi  olimlar  tomonidan  aniqlangan.  Molekulyar  og‘irligi  300  dan  yuqori  bo‘lgan  dori 
moddalari esa, o‘t orqali ajralib chiqadi. 
Uchuvchan  moddalar  so‘lak  va  o‘pka  orqali  chiqib  ketadi  Dori  moddasining  ajralish 
tezligiga  uning  va  peshobning  pH  ham  ta’sir  ko‘rsatadi.  Kislotali  xossani  namoyon  qiluvchi 
moddalar  peshob  pH  kislotali  bo‘lganda  tez  ajraladi  (morfin  gdroxlorid,  kodein  fosfat,  xinin 
sulfat, novokain). 
Kuchsiz  asos  xossasini  namoyon  qiluvchi  moddalar  peshob  pH  ishqoriy  bo‘lganda  tez 
ajraladi (barbituratlar, salitsilatlar, sulfanilamid preparatlari Grafik osti yuzasi (AUC - inglizcha