196
muvozanatning buzila boshlashi, qolaversa Orol fojeasi, qishloq xo‘jaligining turli sohalarida,
uzoq yillar davomida zaharli, kimyoviy moddalarni nazoratsiz foydalanish ayrim kasalliklarni
keskin ko‘payishiga olib keldi. Xususan qandli diabet, allergiya, bo‘qoq, jigar, buyrak va
kamqonlik kabi kasalliklar bilan kasallangan bemorlarning soni ko‘payib, dori darmonga bo‘lgan
ehtiyoj yil sayin oshib ketdi. Respublikada dori ta’minotini yaxshilash usullaridan biri, shu
sohadagi mutaxassislarning ilmiy tadqiqot ishlarini jadallashtirish, ularni aniq maqsad sari
yo‘naltirish, dorishunos, farmakolog va kimyogarlarning o‘zaro hamkorligini kengaytirishdir. Bu
muammoni hal qilishning yana bir yo‘li, mahalliy xom ashyolardan oqilona foydalanib, yangi
dori turlarini yaratish va amaliyotga tatbiq etishdir. O‘zbekiston Markaziy Osiyo davlatlari
orasida dorivor giyohlarga boy mintaqa hisoblanadi. Bu giyohlar zaxirasini asrab avaylagan
holda foydalanish, ulardan biofaol moddalarni ajratib olib o‘rganish va amaliyotga tatbiq qilish
mutaxassislar oldida turgan jiddiy masalalardan hisoblanadi. Shulardan kelib chiqqan holda
mahalliy dorivor o‘simlik xom ashyolaridan olingan quruq ekstraktlar va sun’iy usulda olingan
biofaol moddalardan tabletka dori turini yaratish, tayyor mahsulotning miqdoriy tahlil usulini
ishlab chiqish, ularni biofarmatsevtik nuqtai nazaridan baholash farmatsevtik texnologiyaning
ustuvor yo‘nalishlaridandir.
Biofarmatsiyaning asosiy vazifasi dorilarning biosamaradorligini oshirish, shu bilan birga
ularning zaharliligini va qo‘shimcha ta’sirini kamaytirishdir. Dorilarning biosamaradorligiga
fiziologik, biokimyoviy va farmatsevtik omillar ta’sir ko‘rsatadi. Ulardan biz uchun eng muhimi
farmatsevtik omillardir. Ularga dorishunos bevosita ta’sir ko‘rsata olishi mumkin. Hozirgi
vaqtda biofarmatsevtik tadqiqotlar bir necha yo‘nalishda olib boriladi. Ular farmatsevtik
omillarning ta’sirini, dorilarning so‘rilishini va harakatlanishini, biotransformatsiyasini, faol
substansiyalarining organizmda taqsimlanishini va ajralib chiqishini, preparatlarni biologik
o‘zlashtirish imkoniyatlarini va ularni aniqlash usullarini ishlab chiqishni, hamda preparatlarning
farmakokinetikasini, ya’ni qonda yoki boshqa suyuqliklardagi miqdorini aniqlash usullarini
o‘rganadi.
“Farmatsevtik omillar” tushunchasi preparatlarni tayyorlashdagi barcha jarayonlarni o‘z
ichiga olmasdan, faqat faol substansiyaning terapevtik faolligiga ta’siri aniqlangan omillarnigina
o‘z ichiga oladi. Farmatsevtik omillar orasida yordamchi moddalar, ularning tabiati va miqdori,
faol substansiyaga ko‘rsatadigan ta’sirining murakkabligi va muhimligi jihatidan qolgan barcha
omillardan ajralib turadi. Deyarli barcha preaparatlarning tarkibida yordamchi moddalarning
mavjudligi, ularning naqadar muhimligidan dalolatdir. Yordamchi moddalar biofaol
moddalarning o‘ziga xos tarkibiy qismi bo‘lib, u bilan doim aloqada bo‘ladi. Preparatlarning
qo‘llanilishida yordamchi moddalar faol substansiya – organizm tizimiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
Ular faol substansiya ta’sirini pasaytirishi, susaytirishi yoki turli sabablarga ko‘ra uni
o‘zgartirishi mumkin. Masalan, amfetaminning tabletkasi, draje, granula, suspenziya yoki
qiyomini tayyorlashda yordamchi modda sifatida karboksimetilsellyuloza qo‘llanilsa
preparatning so‘rilishi butunlay yo‘qoladi. Shunday xodisani yordamchi modda sifatida tarkibiga
jelatin qo‘shilgan sulfadimezin tabletkasida ham ko‘rish mumkin.
Bularning hammasi yordamchi modda turi, miqdori, kiritish usuli faol substansiyaning
faollik darajasi va biosamaradorligiga ta’sir etishini ko‘rsatadi. Yordamchi moddalarning biofaol
moddalar so‘rilishiga ta’siri nafaqat tabletkalarda, shuningdek turli farmakologik guruhlarga
mansub faol substansiya saqlovchi shamcha, surtma va eritmalarda ham o‘rganilgan.
Demak, har bir faol substansiya uchun ishlatiladigan yordamchi modda biofarmatsevtik
nuqtai nazaridan baholangan bo‘lmog‘i lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: 
