Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Uslubiy  ta’minot  va  mashg‘ulot  jihozlanishi:
  mavzuga  oid  tarqatma  materiallar,  uslubiy 
qo‘llanma, adabiyotlar, ma’ruza matni, internet ma’lumotlari, mavzu bo‘yicha prezentatsiya. 
Asosiy matn 
Shamcha  dori  turlari  alohida  va  sistemali  ta’sir  ko‘rsatishi  mumkinligi  biofarmatsevtik  nuqtai 
nazardan  ahamiyatli  hisoblanadi.  Rektal  yo‘l  bilan  suppozitoriylardan  tashqari  surtmalar, 
klizmalar,  turli  tamponlar,  ko‘piklar,  kapsulalar  va  boshqalar  organizmga  yuboriladi.  To‘g‘ri 
ichak shillig‘i muhitining pH ko‘rsatkichi 7,6-7,9 ga teng. Shamollash davrida esa bu ko‘rsatkich 
6,3-6,6  ga  teng  bo‘ladi.  Shu  sababli  dori  vositasi  bu  erga  tushganida  muhitni  o‘zgartirib 
yuborishi  mumkinligini  unutmaslik  lozim  bo‘ladi.  Yuqoridagi  hollarda  dori  vositasining  to‘g‘ri 
taqsimlanishi va so‘rilishini boshqarish uchun kerakli choralar ko‘rilishi talab etiladi.  
Shamcha  dori  vositalari  tarkibiga  kirgan  dorivor  moddalar  ichak  shilliq  suyuqligi  bilan  o‘zaro 
ta’sirga uchrab yuza tarangligini pasaytiradi va bu bilan ichakdagi to‘qimalar o‘tkazuvchanligini 
oshiradi.  Shamcha  dori  vositalarining  absorbsiyasi  asosan  to‘g‘ri  ichakning  yuqorigi  qismi 
hisoblanadi va bu o‘z navbatida dori moddasining qon oqimiga tushishini va bir qismi jigardan 
o‘tishini  bildiradi.  Shamcha  dori  preparatining  absorbsiyasi  natijasida  birinchi  fazada  jigarga 
atigi  20%  tushadi.  Shamcha  dori  turlari  tarkibiga  emulgatorlarning  qo‘shilishi  bilan 
absorbsiyalanuvchi  vositalar  miqdori  45%  gacha  ortishi  mumkin.  Barcha  dori  preparatlari  kabi 
shamcha  dori  preparatlarida  ham  absorbsiya  jarayoniga  dori  moddasining  eruvchanligi,  uning 
molekulasining  o‘lchami,  zarrachalar  o‘lchami,  dori  vositalarining  asos  bilan  o‘zaro  ta’siri 
kabilar ta’sir ko‘rsatadi. 
Agarda asos suvda erimasa undagi dori vositasi diffuziya orqali absorbsiyaga uchraydi. Agarda 
asos suvda erisa, absorbsiya erish tezligiga bog‘liq bo‘ladi. Shamcha dori preparatlarini biologik 
samaradorligini  asoslash  qiyin  bo‘lishiga  qaramasdan,  asosga  qarab  shularni  aytish  mumkin: 
agar  dori  vositasi  suvda  qancha  yaxshi  erisa  uning  so‘rilishi  shuncha  tez  bo‘ladi.  Shamcha 
dorilar so‘rilishida rektal suyuqlik konsentratsiyasi alohida ahamiyat kasb etadi. 
 Konsentratsiya  qancha  yuqori  bo‘lsa  membrana  orqali  dori  vositasining  o‘tishi  shuncha  tez 
bo‘ladi. Shamchalar muayyan tarkibini tanlashda asos miqdori va tabiati, yordamchi moddalar va 
dori  vositasi  xususiyatlari,  texnologik  jarayon  kabilar  ahamiyatli  hisoblanadi.  Asosning 
strukturaviy  –  mexanik  xossalarini  yaxshilash  maqsadida  asosga  alyuminiy  stearat,  magniy 
stearat va boshqa moyli kislotalarning tuzlari qo‘shiladi