Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Biologik samaradorlik (BS) 
- dorining peroral,  in’eksiya orqali, ingalyasion  va boshqa 
yo‘llar  bilan  organizmga  yuborilganda  qon  oqimiga  tushgan  dori  vositasining  bir  qismidir. 
Bilamizki,  qon  tomiriga  yuborilganda  BS  vosita  100%  boshqa  yo‘llar  bilan  (peroral,  rektal, 
mushak  orasiga  va  boshq.)  nisbatan  kam  va  deyarli  ko‘p  hollarda  100%  bo‘lmagan  qismi  qon 
oqimiga tushadi. 
Butun  Jahon  Sog‘liqni  saqlash  jamiyatining  yo‘riqnomasi  asosida  biologik 
samaradorlikning me’yori (foizlarda) so‘rilgan dori vositasining miqdori, berilgan dori turidagi 
(A),  xuddi  shu  dozada  ammo  standart  dori  turida  (B),  berilgan  dori  vositasining  so‘rilish 
miqdoriga  nisbati  hisoblanadi,  ya’ni  BS=(A:B)∙100.  Ko‘p  hollarda  dori  vositalarining  biologik 
samaradorligini  standart  va  o‘rganilayotgan  dori  turini  qon  plazmasidagi  miqdorini  nisbiy 
o‘rganish  yo‘li  bilan  aniqlanadi.  Agarda  100%  biologik  samaradorlikni  namoyon  qiluvchi 
standart dori turi sifatida to‘g‘ridan-to‘g‘ri qon tomiriga yuborish mumkin bo‘lgan dori shaklidan 
(vena  ichiga  yuboriladigan  in’eksion  dori  turlari,  infuziyalar)  foydalanilsa,  absolyut 
biosamaradorlikni (ABS) aniqlash mumkin bo‘ladi. 
Shuningdek  nisbiy  biosamaradorlik  (NBS)  ham  asosiy  ko‘rsatkichlardan  hisoblanadi.  U 
nazorat  uchun  olingan  va  tadqiqot  olib  borilayotgan  dori  moddasining  bir-biriga  nisbatan 
so‘rilish darajasini xarakterlaydi. NBS ishlab chiqarish texnologiyasi o‘zgarganda turli seriyalar 
uchun  va  turli  firmalarda  ishlab  chiqarilgan  dori  preparatlarida  aniqlanadi.  Odatda,  NBS  dori 
preparatini bir xil usulda organizmga kiritilishida aniqlanadi. Ba’zan esa NBS dori preparati turli 
yo‘l bilan yuborilganda ham o‘rganiladi. NBSni aniqlashda dori moddasini bir marotaba yoki bir 
necha  marotaba  yuborib,  uning  qondagi  yoki  peshobdagi  miqdori  natijalaridan  foydalanib 
aniqlanadi. 
Shuningdek,  NBS  qon  tomirlariga  yuborilmaydigan  bir  nomdagi  ikkita  turli  dori 
preparatlarining biologik samaradorligini qiyosiy baholash maqsadida ham qo‘llaniladi. 
Peroral  yuborilgan  asosan  jigarda  metabolizmga  uchraydigan  dori  preparatlari  uchun 
umumiy biosamaradorlik
 tushunchasi qo‘llaniladi. Umumiy biosamaradorlik – qabul qilingan va 
so‘rilish jarayonida  yuqori metabolizmga uchragan,  ya’ni  o‘zgarmagan holda, hamda metabolit 
holida qon oqimiga tushgan preparat dozasining bir qismidir.