1.2. Биологик обьектларни селекция ва мутагенез усуллари билан мукаммаллаштириш. Мутация- бу биообектни ДНК тузилишини маълум бир қисмини ўзгартириши оқибатида фенотипни ўзгаришига олиб келадиган жараёнга айтилади.
Биологик обектни фермент йиғилмасини ёш маълум бир хилларини фаоллигини ўзгартирилиши натижасида бисинтетик хоссаси ўзгаради.
Мутация- бу эволюцияда асос хосил қилувчи организмларни ўзгарувчанлигини таъминловчи жараён хисобланади..
Маълумки табиий организмдан мақсадли махсулотни олиш иқтисодий жихатдан қиммат ёки техник томондан мураккаб.
Шунинг учун биологик обьект ўзгартирилиши, мукаммаллаштирилиши уни саноатда қўллаш имкониятини яратади, шунга кейинчалик наслдан-наслга ўтадиган жараённи мутация келтириб чиқаради.
Спонтан мутация Индуцирланган мутагенез -кам кузатилади Мутагенез оқибатида мутант-
-содир бўлган ўзгаришни ларни хосил бўлганини намоён
намоён қиладиган белгилари кам. қиладиган белгилар кўп.
-Реверсия жараёнига лабиль
таъсирчан мутантлар хосил
бўлади, яъни ўзгариш кечгани
яққол маълум.
Мутация жараёни қуйидагича тушунтирилади:
бунда репликонда қайта тузилиш хосил булади (яъни ундаги генлар кетма-кетлиги ва сони ўзгаради)
ёки индивидуал ген ичида ўзгаришлар хосил бўлади
Спонтан мутациялар хужайралар популяциясида хеч қандай махсус таъсирсиз хосил бўлади.
Мутацияни мутагенлар келтириб чиқаради.
Мутагенлар физик ва кимёвий моддалар бўлиши мумкин.
Физик мутагенлар:
- У.Б. нурлари
-гамма нурлар
-рентген нурлар
Кимёвий мутагенлар: -нитрозаметилмочевина
-акридин бўёқлар
-бир хил табиий моддалар(ДНК-троп моддалар) уларни токсик хоссалари юқори бўлгани учун клиникада қўлланилмайди.
Мутагенларни таъсир қилиш механизми қуйидагича: улар ДНК занжирини азот асосига таъсир кўрсатиб, уларда ўзгаришлар хосил қилади.
Кейинги жараён бу селекция, яъни- мутацияларни танлаш ва бахолашдан иборат. Бунда культурани махсус озуқа мухитига экиб ўстирилади. Турли хил ўзига хос метоболизмга эга колонияларни ўстириш учун Дж.Ледерберг ва Э.Ледербер томонидан ишлаб чиқилган “қўл изи” усулидан фойдаланилади.
Бу усул қуйидагича асосоланган: хосил бўлган колонияларни бошланғич колония билан турли хил хусусиятларига қараб ажратилади:
-Алохида витамин ва аминокислоталарга мухтож мутантлар
- Алохида субстратни парчалайдиган ферментни синтез қиладиган мутант
-Антибиотикга таъсирчан бўлмаган мутант
Мутация жараёнида генлар қуйидагича ўзгаради: