Toshkent farmasevftika instituti Farmatsiya yo’nalisi

Simmetriya (biologiyada), biosimmetriya — tirik organizmlar qismlarining fazoviy oʻzaro mutanosib joylashuvi xususiyatlari. Biologik obʼyektlar strukturaviy Simmetriasini aniklash ularning tashqi koʻrinishi va ichki tuzilishini aniq tavsif etish imkonini beradi. Strukturaviy Simmetriya biologik obʼyektlar struktura elementlarining izchil takrorlanishi tarzida namoyon boʻladi. Strukturaviy Simmetriyaga koʻra, obʼyektning simmetrik koʻrinishi uning struktura elementlari, yaʼni obʼyektning bir xil qismlari tartibini belgilovchi geometrik elementlar (nuqta, chiziq, tekisliklar) bilan taʼriflanadi. Floks oʻsimligi gulining Simmetriysi bunga misol boʻla oladi. Kapalak gavdasi Simmetriyasi uni oʻng va chap deb ataladigan 2 qismga, yaʼni tekislikka boʻlib turadi. Bunday tekislikning har biri ikkinchisining koʻzgudagi aksiga aynan oʻxshash boʻladi.
Tirik tabiatda Simmetriyaning bir necha xili uchraydi. Tirik tabiatning tarixiy rivojlanishi davomida Simmetriya shakli ham oʻzgarib borgan. Mac, tiriklik rivojlanishning ilk davrlarida nuqtali Simmetriyali, toʻgʻri koʻp burchakli va sharsimon Simmetriyali organizmlar keng tarqalgan. Evolyusiyaning yuqori bosqichlarida oʻsimlik va hayvonlar uchun, asosan, aksial Simmetriya va aktinomorf Simmetriya xos. Aksial Simmetriyali organizmlar p tartibli Simmetriya oʻqiga ega. Aktinomorf Simmetriya bioobʼyektlar esa p tartibli Simmetriya oʻqi va bu oʻqni kesib oʻtgan t ta tekislikka ega boʻladi. Tirik tabiatda asimmetriya va ikki tomonlama, yaʼni bilateral S. keng tarqalgan. Asimmetriya koʻpchilik oʻsimlik turlarining barglari, ikki tomonlama Simmetriya odam, umurtqali hayvonlar va koʻpchilik umurtqasizlar uchun xos. Biologik obʼyektlar S.sini oʻrganish ularning tuzilishi, kelib chiqishi, rivojlanishi, xossalari va funksiyasini yaxshiroq anglab olishga yordam beradi.
Metamorfoz - bu biologik jarayon bo'lib, unda hayvon tug'ilgandan keyin jismonan rivojlanadi, ya'ni hujayra o'sishi va differentsiatsiyasi orqali hayvonning shakli va tuzilishidagi o'zgarishlar. Metamorfoz jarayoni orqali ba'zi hasharotlar, amfibiyalar, mollyuskalar, qisqichbaqalar, siniranlar, o'murtqalar, plashlar o'tadi, bu ko'pincha (lekin har doim ham) yashash joyi yoki xatti-harakatlarining o'zgarishi bilan birga keladi.
Metamorfoz davrida:
Kattalarda ishlaydigan yangi organlarni o'qitish va lichinkalar ularga ega emas edi; bunday organlarni tarbiyalovchi o'zgarishlar progressiv deb ataladi;
lichinkalar uchun zarur bo'lgan organlarning kamayishi yoki to'liq yo'qolishi, kattalarga keraksiz bo'lishi (masalan, dumg'azalarning dumi yo'qolib, kurtaklar usiz o'sadi); sodir bo'layotgan o'zgarishlar regressiv deb ataladi;
Hasharotlarda metamorfozning ikki turi mavjud:
Metamorfozni tugatish
Toʻliq boʻlmagan metamorfoz
Ba'zi hasharotlar, baliqlar, amfibiyalar, mollyuskalar,qisqichbaqasimonlar, qisqichbaqasimonlar, echinodermlar va tunikatlar metamorfozga uchraydi, bu ko'pincha oziqlanish manbai yoki xatti-harakatlarining o'zgarishi bilan birga keladi. Hayvonlarni to'liq metamorfoz ("holometaboliya"), to'liq bo'lmagan metamorfoz ("gemimetaboliya") yoki metamorfozsiz ‘ametaboliya’ bo'lgan turlarga bo'lish mumkin.
Ushbu atamaning ilmiy qo'llanilishi texnik jihatdan aniq bo'lib, u hujayra o'sishining umumiy jihatlariga, jumladan,
tez o'sish sur'atlariga nisbatan qo'llanilmaydi. Sutemizuvchilardagi "metamorfoz" ga havolalar noaniq va faqat so'zlashuv tilidir, lekin Gyotening "O'simliklar metamorfozi" dagi kabi tarixan idealistik transformatsiya va morfologiya g'oyalari evolyutsiya g'oyalarining rivojlanishiga ta'sir ko'rsatdi.