Тошкент фармацевтика институти

 
1.3.Ekologik omillar ularning bo‘linishi 
 
Muhit tushunchasi fanda turli ma‘nolarni anglatadi. Bular ekologik, geografik, fizik, 
falsafiy,  ijtimoiy  va  boshqalar.  Ekologiyada  muxit  deb  tirik  organizmni  o‗rab  turgan  fizik 
qurshovni e‘tiborga olinadi. Muxit tevarak-atrofdagi o‗zaro bog‗lanishlardagi shart-sharoitlar 
va ta‘sirlar majmuidir. 
Odatda  tabiiy  va  sun‘iy  muxitlar  ajratiladi.  Tabiiy  muxitni  suv,  quyosh,  shamol, 
xavo, er, o‗simlik va xayvonot dunyosi kabi tabiiy omillar majmui tashkil etadi. Sun‘iy muxit 
inson tomonidan yaratilgan bo‗lib, bunda insonning mexnat maxsuli yotadi. Tabiiy va sun‘iy 
muxitlar  bir-biri  bilan  chambarchas  bog‗lik.  Ularning  bog‗liqligini  ekologik  muxit 
tushunchasi ifodalaydi. Ekologik muxit tabiiy va sun‘iy atrof-muxit bo‗lib, tirik mavjudotlar 
sub‘ekt  va  ob‘ekt  ta‘sirlar  sifatida  qatnashib,  ta‘sirlar  soni  esa  tevarak  atrofni  saqlab  qolish 
yoki  xavf  solish  sharoitini  keltirib  chiqaradi.  Ekologik  muxit  muayyan  ekologik  tizim 
xisoblanib, uni tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy qismlarga ajratish mumkin. 
Tabiiy ekotizim yoki ekosfera xayotni rivojlanishiga imkon beradigan erning tavsifi 
va abiotik jismlarning majmuidan iborat. Ijtimoiy-iqtisodiy tizim esa insonning barcha atrof-
muxitga (jonsiz va jonli tabiatga) bo‗lgan munosabatini bildiradi. 
Ekologik  muxit  muvozanatda  yoki  muvozanat  buzilgan  xolatlarda  bo‗ladi.  Tirik 
organizmlarning xayoti o‗zgarmagan shart-sharoitlar va ta‘sirlar barqaror xolatida muvozanat 
o‗zgarmaydi, aksincha, muxitning shart-sharoitlari va ta‘sirlar buzilganda muvozanatsiz xolat 
kelib chiqadi. 
Ekologik  muxitning  buzilishi  atmosferaning  yer  ostki  suvlarining  ifloslanishi,  qattiq 
chiqindi  moddalarning  to‗planishi  va  ozuqaning  zaxarlanishi,  shovqinlarning  ko‗payishi, 
radioaktiv  moddalar  va  boshqalarning  ta‘sirini  ortib  borishida  ko‗rinadi.  Inson  tabiat 
qonunlarini  chuqurroq  o‗rganish  o‗rniga  xayot  muxitini  tezkorlik  bilan  buzib  ifloslantira 
boshladi.  (Tirik  organizmlar  - to‗rtta asosiy muxitlarda tarqaladi. Ulardan ikkitasi,  ya‘ni suv 
va  xavo  muxitlari  o‗lik,  tuproq  muxiti  oraliq  va  organizm  (muxit  sifatida)  tirik  xususiyatga 
ega. Xar bir xayot muxiti o‗z navbatida organizmlar yashashi uchun xar xil yashash joylaridan 
iborat. Masalan suv muxiti quyidagi xolatda uchrashi mumkin, chunki va sho‗r suv, ko‗lmak 
va  oqar  suv,  chuqur  va  sayoz,  iliq  va  sovuq  va  xokazolar.  Xavo  va  tuproq  xam  nixoyatda 
xilma-xil  yashash  joylarini  tashkil  etadi.  Tirik      organizmlar  (o‗simliklar,  zamburug‗lar, 
xayvonlar) xam parazit va   simbiontlar uchun muxit sifatida o‗ziga xosdir.