Тошкент фармацевтика институти

Дори воситалари рекламасининг этик мезонлари
Дори воситаларининг муҳим ижтимоий аҳамияти, касалликларни 
олдини олиш ва даволашдаги роли фармацевтик рекламасининг муҳим 
объекти сифатида дори воситаларининг қуйидаги ўзига хос хусусиятларини 
белгилайди: 
-дори воситаларининг қўлланишидаги чекланганлик (истеъмолчилари - 
беморлар); 
-рецепт асосида сотиладиган дори воситаларига бўлган талаб оралиқ 
истеъмолчи –шифокор томонидан шаклланади; 
-рекламани тарқатиш каналларининг чекланганлиги ва ўзига хослиги 
(рецепт асосида сотиладиган дори воситаларининг рекламаси фақат 
мутахассислар учун нашр қилинадиган матбуот воситаларида, рецептсиз 
препаратлар учун оммавий ахборот воситаларида ва сотув жойларида 
реклама қилиш мумкин).
Дори воситаларининг реклама объекти сифатида хусусиятлари 
эътиборгаолинган ҳолда ЖССТ (Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти) 
томонидан фармацевтика бозорида дори воситалари рекламасининг этик ва 
илмий мезонлари тасдиқланган бўлиб, улар қуйидагилардан иборат: 
-
ушбу мамлакатда қўллаш учун расман рухсат берилган дори 
воситаларинигина бозордаги сотувларини фаол рағбатлантириш ва реклама 
асосида талабни шакллантириш мумкин; 
-
дори воситатлари рекламасидаги ахборот аниқ ва хаққоний бўлиши, 
аниқланмаган хулоса ва умумий тартибдаги фикр-мулоҳазалардан ҳоли 
бўлиши керак; 
-
қўрқув ҳиссини туғдирадиган таърифларни реклама матнида ишлатиш 
мумкин эмас; 
-
дори воситаларининг рекламаси болаларга мўлжалланиши мумкин эмас; 
-
реклама шифокор ва фармацевтларга ортиқча тазъиқ кўрсатмаслиги зарур 
(реклама агентларини иш ҳақининг асосий қисми сотиладиган дори 
препаратларнинг ҳажмига қараб белгиланиши мумкин эмас).
Юридик мажбуриятлар доирасига кирмаган ушбу мезонлар дори 
воситаларини реклама қилишда оқилона ѐндашув асосларини ташкил этиши 
керак.
Европа Ҳамжамияти Кенгашининг ЕС 2001/83/ЕС Директиваси 
(аввалги -92/28) (86-модда) дори воситаларини реклама қилишни 
қуйидагича белгилайди:

---

205 
Дори воситаларининг рекламаси– бу фармацевтика бозорини таҳлил 
қилиш, маълумот тўплаш, дори воситаларини беморларга тайинлаш (тавсия 
этиш), сотуви ѐки истеъмолини рағбатлантириш мақсадида амалга 
ошириладиган турли чора-тадбирлардир.
Шунга кўра, дори воситалари рекламасига қуйидагилар киради:
-
оммавий реклама; 
-
соғлиқни сақлаш сохаси мутаҳассислари учун мўлжалланган реклама;
-
компания вакилларининг дори воситаларини тавсия этувчи (тиббиѐт) ва 
сотувчи (фармацевт) ходимлар олдига ташрифлари;
-
бепул намуналарини таклиф қилиш;
-
молиявий ѐки бошқа моддий афзалликларни таклиф ва ваъда қилиш орқали 
дори воситаларини тавсия этиш ва сотишга ундаш;
-
шифокор ва провизорлар иштирокидаги дори воситаларининг сотувларига 
кўмаклашадиган тадбирларга ҳомийлик қилиш;
-
халқаро илмий анжуман ва конгрессларда врач ва провизорларнинг 
иштирок этишига ҳомийлик қилиш. 
Дори воситаларини реклама қилиш стандартлари Халқаро фармацевтик 
ишлаб чиқарувчилар ассоциацияси (АИПМ) томонидан ишлаб чиқилган 
Маркетинг амалиѐти кодексида белгилаб қўйилган. Ушбу Кодекс соғлиқни 
сақлаш тизимининг талабларини инобатга олган ҳолда компанияларга ҳалол 
ва маъсулиятли маркетинг амалиѐти меъѐрларини қўллашда ѐрдам бериш 
мақсадида ишлаб чиқилган.
Кодекснинг асосий ҳолатларига қуйидагилар киради: 
1.
Касалликларнинг олдини олиш мақсадида қўлланиладиган рецептсиз 
бериладиган препаратлар (масалан, шамоллаш ва гриппнинг олдини олишга 
мўлжалланган препаратлар)ни реклама қилишдақатъий талаблар қўйиш 
зарур. 
2.
Реклама оқибатида инсонларда маълум бир касалликларни даволашда 
шифокорга мурожат этишнинг ҳожати йўқ деган фикр ҳосил бўлмаслиги 
керак. 
3.
Реклама оқибатида маълум бир касалликларнинг аломатларини вақтинча 
қолдирадиган ва камайтирадиган препаратлар ушбу касалликлардан 
даволайди, деган фикр ҳосил бўлмаслиги лозим. 
4.
Реклама инснларга ўзида маълум бир касаллик аломатлари (симптомлар) 
бор ѐки йўқлигини мустақил равишда синаб кўришга даъват этмаслиги 
лозим (маълумки, кўпчилик инсонлар ўзларида маълум бир касаллик 
белгиларини зудлик билан топиб, уларни мустақил равишда даволашга 
уринишади). 

---

206 
5.
Реклама рецептсиз бериладиган препаратларни тавсия этишда мавжуд 
бўлмаган экспертлар, шунингдек, тиббий ва илмий муассасалар сиймосидан 
фойдаланмаслиги керак.
Оммавий ахборот воситаларини диққат билан ўрганиш жараѐнида дори 
воситалари рекламасининг аксарият қисми буюртмалар асосида 
тайѐрланган кўп ѐки нисбатан кам ҳолда ―ниқобланган‖ тахририй 
материалларни ташкил этиши кузатилмоқда (мақолалар, телекўрсатувлар ва 
радиорепортажлар). Жаҳон амалиѐтига мувофиқ ҳолда бундай яширин 
реклама ҳолатларини аниқлаш ва уларга йўл қўймаслик лозим. Чунки 
товарнинг бу тақдимоти бошқа чет ташкилот томонидан ўтказилиши 
ҳолатида унинг нима мақсадда ўтказилаѐтганлиги борасида жамоатчилик 
фикрини чалғитиши мумкин. Бундай мақолаларнинг потенциал 
истеъмолчилар онгига таъсир этиш кучи очиқ тўғридан-тўғри қилинадиган 
рекламадан анча юқоридир.
Чунки машҳур суҳандон иштирокида тайѐрланган кўрсатув, ундаги 
оддий инсонлар ҳаѐтидан олинган лавҳалар, обрў-эътиборли шифокор 
изоҳлари жуда ишонарли кўринади ва томошабинга очиқ реклама 
материалидан кўра кучлироқ таъсир этади. Бу таъсир хорижий давлатларда 
дори воситалари рекламасида ман этилган врачларнинг иштирокига бўлган 
қатъий этик меъѐрларининг қўлланилмаслиги ҳолатида янада кучаяди. 
Биологик фаол моддаларнинг рекламаси яна бир муаммони ташкил 
этади, чунки бу воситалар кўп ҳолларда фармакологик таъсирга эга бўлган 
дори воситалари сифатида тақдим этилади. 
Юқорида келтирилган дори воситалари рекламасининг этик 
мезонларини қўллашдаги муаммолар фармацевтика бозорида дори 
вооситалари рекламасини тартибга солишда барча томонларнинг 
хамкорлиги зарурлигини белгилаб беради.