Тошкент фармацевтика институти

Qon oqishi va qon yo„qotish 
Qon  oqishi  deb  qon  tomirlardan  qonning  chiqishiga  aytiladi.  Qon  oqishi  sababiga 
kura 2 xil bo„lishi mumkin: 1) qon tomir butunligi buzilmasdan turib (diapedez tufayli), 
2)qon  tomirlar  devori  butunligi  buzilishi  bilan.  Bu  turdagi  qon  ketishlar  a‟zo  va 
to„qimalarga  bevosita  mexanik  ta‟sir  oqibatida  (favqulodda  vaziyatlar,  transport 
xodisalar  va  xak);  yoki  kasallik  tufayli  (yallig„lanishlar,  o„sma  kasalliklari,  nekroz 
oqibatida)  sodir  bo„lishi  mumkin.    Oxirgi  qayd  etilgan  xodisa  arroziv  qon  ketishlar 
(arrozum- emirilish) deyiladi.  
SHikastlangan tomirning tuzilishiga ko„ra: arterial, venoz, kapillyar, parenximatoz 
va aralash qon ketishlar farqlanadi. Arterial qon ketishda oqayotgan qon och qizil rangda 
bo„lib,  tomirdan  bosim  bilan  otilib  chiqadi.  Ketayotgan  qon  miqdori  tomirning  kata-
kichikligi  va  yaraning  xarakteriga  bog„liq.  Arterial  qon  ketishlar  hayot  uchun  xavfli 
hisoblanadi. Venoz qon ketishlar oqayotgan qon to„q rangda bo„lib, pulsatsiya qilmaydi, 
sekin  oqadi.  Yirik  venalarning  SHikastlanishi  hayot  uchun  xavf  tug„diradi,  yurakka 
yaqin  venalar  SHikastlanganda  havo  emboliyasi  kelib  chiqishi mumkin.  Kapillyar  qon 
ketishlar-teri, shilliq pardalar va mushaklar SHikastlanganda yuzaga keladi, xayot uchun 
xavfsiz, o„zi  yoki siqib turuvchi bog„lam ta‟sirida tuxtashi mumkin. Parenximatoz qon 
ketishlar jigar, buyraklar, taloq  yoki boshqa ichki a‟zolar SHikastlanganda  kuzatiladi, 
ular hayot uchun xavfli va tuxtatish qiyin kechadi. 
Qon  qaerga  quyilishiga  qarab  ichki,  tashqi  va  yashirin  qon  ketishlar  farqlanadi. 
Tashqi  qon  ketishlarda  qon  qaerdan  ketayotganligi  ko„rinib  turadi  va  tashxis  qo„yish 
oson. Ichki qon ketishlarda qon bushliqlar va ichki a‟zolarga qo„yiladi. Ichki qon oqishni 
aniqlashda  quyidagi  o„zgarishlarga  asoslaniladi:  bemorni  tinka-madori  qurishi, 
quvvatsizlik, quloqni shang„illashi, ko„z oldi qorong„ilashishi, bosh aylanishi, tashnalik, 
ko„ngilni behuzur bo„lishi, qayt qilish, ter iva shilliq pardalarning rangini o„chishi, qo„l-
oyoqlarni  muzlashi,  terlash  va  boshqalar.  Bundan  tashqari  pulsni  susayishi,  tez  urishi, 
tana  harakatini  pasayishi,  nafas  tezlashishi,  qon  bosimini  pasayishi  va  boshqa 
o„zgarishlar sodir bo„ladi. Ular bemor qonidagi eritrostitlarni va gemoglobinni kamayib 

---

 
41 
ketishi bilan bog„liq bo„lgan gipoksiya (organizmga kislorod etishmasligi) holati sababli 
yuz  beradi.  Haddan  tashqari  ko„p  qon  yo„qotilsa  turli  og„ir  holatlar  koma,  karaxtlik 
hayot uchun ancha xavfli boshqa o„zgarishlar sodir bo„ladi. 
Oshqozon va o„n ikki barmoq ichak yara kasalligida qon tomirlar butunligi buzilsa 
va  qon  ketishi  sodir  bo„lsa,  qon  tarkibidagi  gemoglobin  xlorid  kislota  ta‟sirida 
gematinga o„tadi va uning rangi to„q, qoramtil qizil (kofega o„xshash) rangga  o„tadi va 
bemor  qayt  qilganda  tashqariga  chiqadi.  Ingichka  ichakka  oqqan  qon  esa  najasni  qora 
rangga aylantiradi va tashqariga chiqadi. 
Jarohat  olgan  zaxoti  kelib  chiqadigan  qon  ketishlar  birlamchi,  vaqt  o„tgan  so„ng 
kelib chiqsa ikkilamchi xisoblanadi. 
Qon  yo„qotishning  asosiy  ko„rsatkichi,  kechishi  va  asorati  yo„qotilgan  qon 
miqdoriga  bog„liqdir.  Qon  yo„kotishning  engil,  o„rta  va  og„ir  darajalari  farqlanadi. 
Engil  darajadagi  qon  ketishda  tomirlardagi  umumiy  qonning  10-15  %  i  yo„qotiladi. 
Bunda arterial bosim 100/60 mm s.u., eritrostitlar 3, 5.10
12
 /l, gemoglobin miqdori 100 
g/l, puls biroz tezlashgan bo„ladi. Bu depodagi qonni tomirlarga chiqishi va gemopoezni 
tezlashishi  xisobiga  1-2  kunda  tiklanishi  mumkin.  O„rtacha  darajadagi  qon  ketishida 
umumiy  qoni  miqdorining  15-20  %  i  yo„qotiladi.  Bunda  yuqorida  keltirilgan  belgilar 
yanada yaqqolroq ifodalangan bo„ladi (art.bosim 90/60 mm s.u, Nv 80 g/l, eritrostitlar 2, 
5 mln dan kam). Bu darajadagi qon ketishida tanaga poliglyukin, reopoliglyukin va xak. 
infuzion eritmalar kiritiladi. Og„ir darajadagi qon ketishlarda umumiy qonning 20-30 % 
yo„qotiladi. Utkir qon yo„qotishlarda bemor xushsiz bo„lib, sitsolik art.bosim 70-80 mm 
s.u.gacha, Nv 60 g/l dan pastgacha, eritrostitlar soni 2 mln. dan ham tushib ketadi, puls 
yo„qoladi. Bunda qonni zudlik bilan to„xtatishga  va qon urnini bosuvchi eritmalar yoki 
qon qo„yishga kirishish kerak.  
Qon ketishini vaqtincha va butunlay tuxtatishga qaratilgan bo„ladi. Vaqtinchalik 
qon ketishini tuxtatish bosib turuvchi bog„lam quyish, tomirni barmoq bilan bosib turish, 
jgut  quyish,  oyoq-qo„llarni  qayirib  turish  yoki  kutarish  yordamida  amalga  oshiriladi. 
Qon  ketishini  uzil-kesil  to„xtatishning  mexanik,  fizik,  kimyoviy  va  biologik  usullari 
mavjud.    Mexanik  usullarga  qon  tomirni  tikish,  tomirni  har  ikki  tomonidan  bog„lash, 
sirkulyar bog„lam qo„yish va xak. kiradi. Fizik usullarga yuqori xarorat yordamida qon 
ivishini 
kuchaytirish, 
diateromokoagulyasiya-elektr 
pichoq 
bilan 
qonayotgan 
to„qimalarni  kuydirish,  sovuq  xaroratdan  foydalanish  (muzli  xaltacha  quyish),  yuqori 
energiyalardan foydalanish (lazer pichoq, elektrokoagulyasiya) misol bo„ladi. Kimyoviy 
usullar-parenteral  usul  bilan  kalsiy  xlorid,  aminokapron  kislota,  vikasol  va  boshqalarni 
tanaga  kiritishdan  iborat.  Biologik  usullarga  qon  quyish,  gemotsatik  gubka,  fibrin 
plyonkadan foydalanish, qon oquvchi yuzalarni tamponadasi kiradi.