Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

2-BOB. ISHLAB CHIQARISH JARAYONI VA UNING 

NATIJALARI

Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning barcha bosqichlarida inson hayo- 

tining asosini moddiy ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish 

tashkil  etadi.  Chunki,  ishlab  chiqarish  va  xizmat  ko‘rsatish jarayon- 

lari  bo‘lmasa,  ayirboshlaydigan,  taqsimlaydigan  va  iste’mol  qiladi- 

gan  ne’matlarning  o‘zi  boimaydi.  Har  qanday jamiyat-da  insoniyat 

iste’molsiz yashay olmaganidek, ishlab chiqarmasdan ham turolmaydi. 

Shuning uchun ham mamlakatimiz prezidenti va hukumati mustaqillikka 

erishgan kundan boshlab to hozirgi kungacha ishlab chiqarish jarayonini 

aholi turmush darajasi va sifatini oshirishning asosiy manbai va yo‘li 

deb qarab uni rivojlantirishga alohida e’tibor berib kelmoqda.

Mamlakatimiz  prezidenti  Sh.Mirziyoyevning  Oliy  Majlis  pala- 

talarining  qo‘shma  majlisida  qilgan  ma’ruzasida  -   “Iste’mol  tovar- 

lari  ishlab  chiqarishni  kengaytirish  va  aholining  ularga  bo‘lgan 

ehtiyojini  to iiq   qondirish,  jumladan,  maqbul  narxlar  bo‘yicha 

keng  turdagi  oziq-ovqat  mahsulotlari  bilan  xalqimizni  to‘liq 

ta’minlash  oldimizda  turgan  muhim  vazifalar  qatoriga  kiradi”, 

deb ta’kidladilar.  Prezidentimizning bu gaplari  aholining  o‘sib boruv- 

chi  talablarini  mavjud  imkoniyat  va  resurslarimizni  real  hisobga  ol- 

gan holda  2030-yilgacha YalM  hajmini  2  baravarga  oshirish  vazifasi 

qo‘yilgani  va  mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan  investitsiyalar 

hajmining  asosiy  qismini  ishlab  chiqarishni  rivojlantirishga  sarf- 

lanayotgani bu sohaga qaratilgan katta e ’tiborning dalilidir.

Biroq, bugungi kunda iqtisodiyot nazariyasi bo‘yicha yozilgan ay- 

rim ilmiy ishlar,  darslik va o‘quv qo‘llanmalarda ishlab chiqarish ja- 

rayonining  mazmun-mohiуatini  yoritish tamomila  e’tibordan  chetda' 

qolmoqda.  Bu  bir  tomondan,  talabalaming  mahsulotlar  (tovarlar  va 

xizmatlar)  qayerda,  kim tomonidan,  qanday  ishlab  chiqarilishini  tu- 

shunmaslikka olib keladi,  ikkinchi tomondan, butun ishlab chiqarish 

va  xizmat  ko‘rsatish jarayonida  sodir  bo‘layotgan  ishlab  chiqarish 

munosabatlaridan bexabar qolishiga sabab bo‘ladi,  uchinchidan  esa,

44

---

butun j ahonda sodir bo ‘ layotgan iqtisodiy inqirozlaming tub sababini  „ 

tushunmaslikka olib keladi.  Xolbuki  inqiroz ishlab  chiqarish va xiz­

mat  ko‘rsatish  o ‘zining  turlari,  sifati,  hajmi  bo‘yicha  talabga javob 

bermasligi ya’ni muomaladagi pul miqdori bilan tovarlar va xizmatlar 

hajmi o ‘rtasidagi nisbatning buzilishi sababli kelib chiqadi.

Ushbu bobda bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan ishlab chiqarish 

omillari va ishlab chiqarish jarayoniga tegishli bo‘lgan munosabatlar 

va muammolami ko‘rib chiqamiz. Ishlab chiqarishning omillari tavsi- 

fi,  maqsadi  va  mazmuni  ochib  beriladi,  uning  natijalari  va  samara- 

dorligi bilan b o g iiq  masalalar bayoni yoritiladi va «ishlab chiqarish 

imkoniyatlari» tushunchasiga ham o‘rin ajratiladi.  Shuningdek, keyin- 

gi  qo‘shilgan  mahsulot  nafliligi  va  uning  kamayib  borishi,  keyingi 

qo‘shilgan mehnat va kapital unumdorligining pasayib borish qonuni 

kabi marjinalistik g ‘oyalar bilan tanishtiriladi,  ulaming kamchilik ji- 

hatlari ochib beriladi.  Bu yerda ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish 

jarayonining har taraflama rivojlantirilishi,  bu jarayonlarni  modemi- 

zatsiyalash,  tarkibiy jihatdan  o ‘zgartirish,  diversifikatsiyalash  ham­

da  muvozanatli  va  mutanosibli  rivojlantirilishi  iqtisodiy  inqirozdan 

qutilishning yoki uning oldini olishning muhim yo‘li sifatida qaraladi.