Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Ishchi kuchi malakasi modeliga ko‘ra, ishlab chiqarishda uchta 

emas,  balki to‘rtta:  malakali ishchi kuchi,  malakasiz ishchi  kuchi, 

kapital va yer ishtirok etadi. Kasbiy mahoratga ega bo‘lgan xodimlar 

va yuqori malakali ishchi kuchining nisbatan ko‘pligi malakali mehnat­

ning katta miqdorini taqozo etuvchi tovarlaming eksport qilinishiga olib 

keladi. Malakasiz ishchi kuchining ko‘pligi esa ishlab chiqarishda yuqori 

malaka talab etilmaydigan tovarlaming eksportiga imkon yaratadi.

Hozirgi  zamon  iqtisodiy  fani  Xeksher-Olin  nazariyasining  faqat 

yutuqli jihatlarini emas, balki cheklangan tomonlarini ham ochib be- 

radi. Jumladan, quyidagi jarayonlar bu nazariyaga muvofiq kelmaydi:

-  

yuqori  rivojlangan  mamlakatlarning  sanoati  va  savdosidagi 

tarkibiy siljishlaming yaqinlashuvi;

732

---

-  daromadlaming  bir  xilda yuqori  darajasiga  ega bo‘lgan  mam­

lakatlar o‘rtasidagi  savdoning ahamiyatli va muntazam о‘sib boruv- 

chi solishtirma salmog‘i;

-  jahon savdosida o‘xshash  sanoat tovarlarini bir-biriga yetkazib 

berishning yuqori va o‘sib boruvchi solishtirma salmog‘i.

Sanab o‘tilgan holatlar iqtisodiy fan oldiga Xeksher-Olin nazariya- 

sini  kengaytirish  yoki  asosiy  qoidalarini  yangilash  yo‘llarini  qidirish 

vazifasini qo‘yadi. Bu bir tomondan, nazariyaning kengayishiga, ishlab 

chiqarish  omillarining  yangicha  talqin  etilishiga,  ikkinchi  tomondan 

esa, uning to‘liq inkor etilishiga hamda XMT samaradorligi muammo- 

siga mtitlaq yangi yondashuvlarning paydo bo‘lishiga olib keladi.

Xalqaro  mehnat taqsimoti neoklassik nazariyalari  o‘rtasida ameri- 

kalik iqtisodchi G. Xaberlerning muqobil xarajatlar modeli yetak- 

chi o‘rin tutadi. U har bir mamlakat uchun barcha resurs va eng yaxshi 

texnologiyalardan foydalangan holda ikki turdagi tovami qanday nis- 

batda ishlab chiqara olishi mumkinligini ko‘rsatuvchi ishlab chiqarish 

imkoniyatlari egri chizig‘idan foydalanishni taklif etadi. Bu qarashlarga 

ko‘ra,  har bir mamlakat boshqa mamlakatlarga taqqoslaganda yuqori 

texnologiyaga ega bo‘lgan tarmoqlardagi mahsulotlami eksport qiladi. 

Keyinchalik ilg‘or texnologiya muqarrar ravishda dunyo bo‘ylab tarqa- 

lib,  texnologiyadagi farqlar yo‘qoladi,  eksport pasayib, jahon savdosi 

tarkibiy tuzilishida keyingi o‘zgarishlami keltirib chiqaradi.