Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

25.4. Jahon xo‘jaligi aloqalarini xalqaro tartibga solish

Butun jahon  xo‘jaligining  tashkil  topishi  uning  iqtisodiy  hayoti- 

ning  baynalminallashuvi  davlatlararo  xo‘jalik  aloqalarini  tartib­

ga  solishning  mexanizmini  yaratish  zarurligiga  olib  keldi.  Hozirgi 

davrda qandaydir tartibga soluvchi tuzilma amal qilmaydigan xalqa­

ro  iqtisodiy  munosabatlar  sohasini  topish  qiyin.  Jumladan,  moliya, 

valyuta va kredit sohalarida Xalqaro valyuta fondi (XVF), Xalqaro 

ta’mirlash va rivojlanish banki (XTRB), jahon savdosi sohasida -  

Tariflar va savdo bo‘yicha bosh kelishuv -  Jahon savdo tashkiloti 

(TSBK -  JST)ni ko‘rsatish mumkin.

Xalqaro  iqtisodiy  munosabatlami  tartibga  solish  milliy-tashkiliy 

shakllardan  boshlanadi.  X o‘jalik  hayotining  baynalminallashuv ja- 

rayoni dastlab milliy davlatlar faoliyatini xalqaro uyg‘unlashtirishga, 

keyin esa davlatlararo va xalqaro tashkilotlar tuzilishiga olib keldi.

Huquqiy  ma’noda  tartibga  solish  xalqaro  tartiblami  o‘rnatishga, 

ya’ni  m e’yoriy  chegaralar  va  qoidalami  aniqlovchi  kelishuvlami 

ishlab  chiqarishni  yoki  xalqaro  aloqalaming  qandaydir  sohasini  hal 

qilishda  tomonlar  zimmasiga  majburiyatlarga  amal  qilishni  yuklay- 

di.  Umumqabul  qilingan andozalar va qoidalami  o‘z  ichiga oluvchi 

xalqaro tartiblar o ‘z navbatida milliy tatibga solishga ta’sir ko‘rsatishi 

mumkin.

Birinchi  xalqaro  tashkilotlar  XX  asming  20-yillarida  tuzilgan 

bo‘lsada  (Millatlar ligasi -   1919-yil,  Xalqaro hisob-kitoblar banki -  

1929-yil), xalqaro darajada jahon xo‘jalik aloqalarini ko‘p tomonlama 

tartibga soluvchi tuzilmalar ikkinchi jahoe umshidan keyin §hakllana 

boshladi.

1945-yil maxsus xalqaro uyg‘unlashtimvchi m uassasalar-Xalqa­