Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

koeffisenti dinamikasi

Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida iqtisodiy beqarorlik tufayli qa­

rab chiqilgan bu ko‘rsatkich o‘sish tamoyiliga ega bo‘ladi. Umumiy 

daromadning tabaqalanishi  alohida tarmoqlar va  faoliyat  sohalarida 

ish haqi darajasidagi farqlaming ortishi bilan birga boradi. Milliy iqti­

sodiyotda o‘rtacha ish haqining tarmoqlar, korxonalar va ishlovchilar 

toifalari bo‘yicha yuqori tengsizligi tarkib topadi. Daromadlar tengsiz- 

ligida katta farqlar mavjud bo‘lishining asosiy sababi bozor tizimiga 

asoslangan  iqtisodiyotning  o‘z  xususiyatlaridan  kelib  chiqadi.  Res­

publikamizda ham bozor iqtisodiyotiga o‘tish daromadlar tengsizligi 

muammosini  keskinlashtiradi.  Bu yerda  asosiy rolni  mol-mulk  (uy- 

joy, ko‘chmas mulk, aksiya va boshqalar)ga ega bo‘lish omili o‘ynay 

boshlaydi. Daromadlaming tabaqalanish jarayoni yetarli darajada tez 

boradi,  minimal  darajadan bir necha o‘n baravar yuqori  daromadga 

ega bo‘lgan ijtimoiy qatlam shakllanadi. Daromadlaming tabaqalani­

shi  mulkiy tabaqalanishni  keltirib  chiqaradi.  Vaqt o‘tishi  bilan  oila- 

laming o‘z mol-mulkini meros qilib qoldirishi natijasida daromadlar 

tabaqalanishining kuchayishi ro‘y beradi. Har xil oilalar uchun turli­

cha iste’mol muhiti yaratiladi.  Ijtimoiy tenglik va daromadlar taqsi- 

motida adolatni ta’minlashda muhim muammolar vujudga keladi.

671

---

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  daromadlar  tengsizligini  keltirib 

chiqaruvchi umumiy omillar ham mavjud bo‘ladi. Bulaming asosiy- 

lari quyidagilar:

-   kishilaming  umumiy  (jismoniy,  aqliy  va  estetik)  layoqatidagi 

farqlar;

-  ta’lim darajasi va malakaviy tayyorgarlik darajasidagi farqlar;

-  tadbirkorlik mahorati va tahlikaga tayyorgarlik darajasidagi farqlar;

-  ishlab chiqaruvchilaming bozorda narxlami  o‘matishga layoqatli- 

ligi (bozordagi hukmronlik darajasidan kelib chiqib) darajasidagi farqlar.

Bunday sharoitda davlatning daromadlarni qayta taqsimlash vazi­

fasi daromadlar tengsizligidagi farqlami kamaytirish va jamiyat bar­

cha a’zolari uchun ancha qulay moddiy hayot sharoitini ta’minlashga 

qaratiladi.

Daromadlar tengsizligi kamayishining taxminan 80 foizini asosan 

transfert  to‘lovlari  taqozo  qiladi.  Aniqroq  aytganda  davlat  transfert 

to‘lovlari  eng  past  daromad  oluvchi  kishilar  guruhi  daromadining 

asosiy qismi (70-75  foiz)ni tashkil qiladi va qashshoqlikni yumsha- 

tishning eng muhim vositasi hisoblanadi.