Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Iqtisodiy sikllarni iqtisodiy tizimning o‘ziga xos ichki omillari 

ta’sirida vujudga kelishini asoslovchi nazariya internal nazariya 

deb ataladi.

Asosiy kapitalning jismoniy va m a’naviy jihatdan eskirib, xizmat 

muddati  tugashi  va  uning  yangilanishi  ko‘pchilik  iqtisodchilar  to­

monidan iqtisodiy  siklni  keltirib  chiqaruvchi  muhim  omillardan biri 

sifatida qaraladi.

Agar bir yoki bir necha tarmoqda mashina-uskunalarga talabning 

keskin ortishini keltirib chiqaradigan iqtisodiy o‘sish boshlansa, tabi- 

iyki,  bu hoi  mashina va uskunalar to‘liq  eskiradigan har  10-15-yil- 

dan keyin takrorlanadi.  Fan-texnika taraqqiyoti natijasida bu muddat 

qisqarib boradi  va  inqirozlar tez  takrorlanadi.  Shuningdek,  quyidagi 

boshqa ichki omillar ham ajratib ko‘rsatiladi:

-  shaxsiy iste’molning о ‘zgarishi (qisqarishi yoki kengayishi);

-  investitsiyalar, ya’ni ishlab chiqarishni kengaytirish, uni yangilash 

va yangi ish joylarini vujudga keltirishga yo‘naltiriladigan mablag‘lar 

hajmi;

-  ishlab chiqarish, talab va takliflar hajmiga ta’sir ko‘rsatishga qa­

ratilgan davlat iqtisodiy siyosatining o‘zgarishi.

Iqtisodiy  sikllaming kelib  chiqishini  faqat ekstemal yoki  internal 

nazariya orqali tushuntirish to‘g ‘ri bo‘lmaydi.  Iqtisodiy sikl va umu- 

man iqtisodiy tizimdagi miqdoriy va sifat o ‘zgarishlar tashqi va ichki 

omillar birgalikdagi ta’siri oqibatida kelib chiqishi mumkin. Shuning­

dek,  iqtisodiyotning  siklli  rivojlanishi  sabablarini  izohlashda bir qa­

tor nazariyalar ham ilgari suriladi. Quyida ulardan asosiylarini ko‘rib 

chiqamiz.

528

---