Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Xulosalar

1. Iqtisodiy taraqqiyot uning bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan ikki 

tomoni:  ishlab  chiqaruvchi  kuchlar  (tabiat,  kapital,  ishchi  kuchi)  va 

iqtisodiy  munosabatlari  (ishlab  chiqarish,  taqsimot,  ayirboshlash  va 

iste’mol  jarayonlarida  kishilar  o‘rtasida  sodir  bo‘ladigan  iqtisodiy 

munosabatlar)ning  o‘zaro  ziddiyatda  bo‘lib,  bir-biriga  ta’siri  nati­

jasida ro‘y beradi.

2. 0 ‘zbekiston siyosiy mustaqillikka erishgach bozor iqtisodiyoti­

ga  asoslangan,  asta  sekinlik bilan,  lekin  izchil  amalga  oshiriladigan 

evolyutsion taraqqiyot yo'lini tanladi va “0 ‘zbek modeli” nomi bilan 

mashhur bo‘lgan modelda belgilangan besh tamoyil asosida rivojlan- 

di. Bu rivojlanishning xarakterli belgilari shundan iboratki:

a) 

iqtisodiy o ‘sish ko‘rsatkichlari va modemizatsiyalash,  tarkibiy 

о‘zgarish jarayonlari tez sur’atlar bilan bormoqda;

500

---

b) 

barpo etilayotgan yangi tarmoqlar va yangi korxonalar fan-texni- 

ka taraqqiyotining eng so‘ngi yangiliklari va eng yangi texnologiyalar 

asosida tashkil etilishi;

v) amalga oshirilayotgan modelning xalqchilligi, ya’ni unda xalqi- 

mizning  orzu-umidlari,  ezgu  niyatlari  mujassamlangan  b o iib ,  uni 

hamma  aholimiz  qoiab-quw atlab,  amalga  oshirish jarayonida  faol 

ishtirok etayotganligidir.

3. Mamlakatlaming iqtisodiy rivojlanishi ko‘p omilli va ziddiyatli 

jarayon hisoblanib, u asosan iqtisodiy o ‘sishda namoyon boiadi. Iqti­

sodiy o‘sish bevosita yalpi ichki mahsulot mutlaq hajmi va aholi jon 

boshiga to‘g‘ri  keladigan  miqdorining  o‘sishi  hamda  sifatining yax- 

shilanishida, tarkibining takomillashuvida ifodalanadi.

4.  Iqtisodiy  o‘sish  sur’atining  ahamiyatini  iqtisodchilar  tomoni­

dan qoilaniluvchi «70 miqdori qoidasi» yordamida ham ochib berish 

mumkin.  Bu  qoidaga ko‘ra,  milliy  iqtisodiyotda ishlab  chiqarilayot­

gan YalM hajmini 2 baravarga oshirishda qancha vaqt talab etilishini 

aniqlash uchun 70 sonini yillik o ‘sish sur’atiga b o iish  kerak boiadi.

5.  Iqtisodiy  o‘sishning  ekstensiv  va  intensiv  turlari  mavjud.  Ish­

lab chiqarishning aw algi texnikaviy asosi saqlanib qolgan holda ish­

lab chiqarish omillari miqdorining ko‘payishi  orqali o ‘sish ekstensiv 

iqtisodiy  o ‘sish  deyiladi.  Ishlab  chiqarish  omillarini  sifat jihatidan 

takomillashtirish, yanada ilg‘or ishlab chiqarish vositalarini va yangi 

texnikani qoilash, ishchi kuchi malakasini oshirish, shuningdek, mav­

jud  ishlab  chiqarish  potensialidan  yaxshiroq  foydalanish  y o ii  bilan 

mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmini  oshirish  intensiv  iqtisodiy  o‘sish 

deyiladi.

6.  Iqtisodiy o ‘sishga ta’sir ko‘rsatuvchi omillami  shartli ravishda 

ikki  guruhga  ajratish  mumkin:  taklif  omillari  va  taqsimlash  omil­

lari.  Taklif omillariga tabiiy resurslaming  miqdori  va  sifati;  mehnat 

resurslari miqdori va sifati; asosiy kapital (asosiy fondlar) ning hajmi; 

texnologiya va fan-texnika taraqqiyotini kiritish mumkin.  Resurslar- 

ning o‘sib bomvchi hajmidan real foydalanish va ulami kerakli mah­

sulotning mutlaq miqdorini oladigan qilib taqsimlashga xizmat qiluv­

chi omillar taqsimlash omillari deyiladi.

7.  Iqtisodchi  olimlaming  iqtisodiy  o‘sish  omillarini  o‘rganish

501

---

hamda  uning  kelgusidagi  natijalarini  bashorat  qilish  borasidagi  tad- 

qiqotlari pirovardida turli iqtisodiy o ‘sish modellarining yaratilishiga 

olib keldi. Bu modellar o‘z mazmuniga ko‘ra bir-birlaridan farqlansa- 

da, ulaming asosida ikkita nazariya -  makroiqtisodiy muvozanatning 

keynscha (keyinchalik neokeynscha) nazariyasi hamda ishlab  chiqa­

rishning klassik (keyinchalik neoklassik) nazariyasi yotadi.

8. 

Milliy boylik insoniyat jamiyati taraqqiyoti davomida ajdodlar 

tomonidan  Yaratilgan  va  avlodlar  tomonidan jam g‘arilgan  moddiy, 

nomoddiy va intellektual hamda tabiiy boyliklardan iboratdir.