Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov


 Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi



Download 18,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/1044
Sana13.07.2021
Hajmi18,63 Mb.
#118064
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   1044
Bog'liq
83iqtisodiyotnazariyasixodiyevbyshodmonovshshpdf

1.2. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi

Iqtisodiy hayot sirlarini bilish va shu yo‘ldagi faoliyatning asosiy 

yo‘nalishlarini  aniqlashga  intilish juda  qadim  zamonlardan  mavjud 

bo‘lib,  bu  intilish  iqtisodiy  faoliyatni  tartibga  solish,  uni  kishilarga 

kerak bo‘lgan tomonga yo‘naltirishga ijobiy ta’sir etish zaruriyatidan 

kelib chiqqan.

Iqtisodiyotga  oid  bilimlarga  dastlab,  antik  dunyoning  ko‘zga 

ko‘ringan  olimlari  Ksenofont,  Platon,  Aristotel  asarlarida,  shuning- 

dek, qadimgi Misr, Xitoy, Hindiston va Markaziy Osiyo olimlarining 

asarlarida e’tibor qaratilgan edi.

Biz ming yillar osha bizgacha yetib kelgan muqaddas Qur’oni Karim, 

hadislar,  Qobusnoma,  Ibn Xoldun asarlari, bobolarimiz Abu Ali Ibn 

Sino, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayxon Beruniy, Alisher Navoiy, Mir- 

zo  Ulug'bek, Zaxiriddin Muxammad Bobur asarlarini o ‘qir ekanmiz, 

ularda  insonning  yashashi  uchun  tabiat  ehsonlari  yetarli  emasligi, 

ijodiy  mehnat  qilish  kerakligi  qayta-qayta  uqtirilganligiga  yana  bir 

karra amin bo‘lamiz.  Jumladan,  arab mutafakkiri Ibn Xoldun Abdu- 

rahmon Abu  Zayd  (1332-1406)ning  iqtisodiyot  bilimlarini  rivoj- 

lantirishdagi  hissasi  juda  kattadir.  U  o‘zining  1370-yilda  yozilgan 

«Kitob-ul-ibar»  («Ibratli  misollar  kitobi»)  asarida  dunyoda  birinchi



22


bo‘lib  tovaming  ikki  xil  xususiyatini  -   iste’mol  qiymati  va  qiymat 

tushunchalarini, oddiy va murakkab mehnatni, zaruriy va qo‘shimcha 

mehnat hamda zaruriy va qo‘shimcha mahsulot tushunchalarini ajrata 

bildi.  Shuningdek, Ibn Xoldun tomonidan tovarlami ayirboshlash ja- 

rayonida ular bir-biriga taqqoslanganda mehnatni tenglashtirish shak- 

lida yuzaga chiqishi, ya’ni tovarda gavdalangan mehnatning miqdori 

va uning nafliligining hisobga olinishi ham ta’kidlangan2.

Alisher  Navoiyning  iqtisodiy  masalalarga  oid  g‘oyalari  «Vaqfi- 

ya»  (1482)  va  «Mahbub-ul-qulub»  (1500)  asarlarida  bayon  etilgan. 

U  mahsulotni  uch  qismga bo‘lib,  birinchi  qismini  ketgan  xarajatga, 

ikkinchi  qismini  o ‘zining  va  oilasining  ehtiyojlariga,  uchinchi  qis- 

mini  esa  aholining  ijtimoiy  manfaatlari  uchun  sarflashga  chaqiradi. 

Bundan  tashqari  mahsulotni  yaratishda mehnatning  roliga  va  ishlab 

chiqarish  vositalarining  ishtirokiga  alohida  e’tibor  beradi.  Shu  bi­

lan birga boylikni halol mehnat bilan topish,  to‘plash va foydalanish 

zarurligini ta’kidlaydi3.

Lekin  Aristoteldan  boshlab  butun  dunyoning,  jumladan  Marka- 

ziy  Osiyoning  ko‘pgina  olimlari  iqtisodiyotni  izchil  o ‘rganish  aso­

sida uning ko‘pgina qonun-qoidalarini, tushunchalarini yoritib bergan 

bo‘lsalar ham, hali iqtisodiyot nazariyasi fan sifatida shakllanmagan edi.

Iqtisodiyot  nazariyasi  mustaqil  fan  sifatida  ko‘pgina  mamlakat- 

larda  milliy  bozor  shakllangan  va jahon  bozori  vujudga  kelayotgan 

davrlarda «siyosiy iqtisod» nomi bilan shakllana boshladi.

Siyosiy  iqtisod  grekcha  so‘zdan  olingan  bo‘lib  «politikos»  -  ijti­

moiy,  «oykos»  -  uy,  uy  xo‘jaligi,  «nomos»  -  qonun  degani.  Y a’ni 

uy yoki ijtimoiy xo‘jalik qonunlari m a’nosini beradi.  1575-1621-yil- 

larda yashab,  ijod qilgan fransuz  iqtisodchisi Antuan  Monkreten bi­

rinchi marta  1615-yilda «Siyosiy iqtisod traktati» nomli kichik ilmiy 

asar  yozib,  bu  fanni  mamlakat  miqyosida  iqtisodiyotni  boshqarish 

fani  sifatida asosladi.  Keyinchalik klassik iqtisodchilar bu fikmi tas- 

diqlab, siyosiy iqtisod keng m a’noda moddiy hayotiy vositalami ish-


Download 18,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   1044




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish