Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Bozor  -   ishlab  chiqaruvchilar  va  iste’molchilar  (sotuvchilar  va 

xaridorlar) o‘rtasida pul orqali ayirboshlash jarayonida vujudga 

keladigan munosabatlar majmuasi.

Bozoming asosiy belgilari quyidagilardan iborat:

- sotuvchi va xaridorlaming o‘zaro kelishuvi, ekvivalentlilik prin- 

sipi asosida ayirboshlash;

- sotuvchilaming xarajatlari qoplanib, foyda olishi;

-  to‘lovga  layoqatli  bo‘lgan  xaridorlaming  talabini  qondirish  va 

raqobatchilik.

Bozor tovarlami ishlab chiqarish va ayirboshlash, pulning vujudga 

kelishi, ulaming rivojlanishi natijasida kelib chiqqan tarixiy tushuncha 

bo‘lib, hozirgi davrda keng tarqalgan obyektiv iqtisodiy jarayondir.

Bozordagi tovar va xizmatlar miqdori talabga nisbatan kam bo‘Isa 

narxlar  oshib  ketadi,  ayirboshlashning  ekvivalentlik  muvozanati 

buziladi,  natijada  tovami  sotuvchi  me’yoridan  ortiqcha  daromad

160

---

olish  imkoniga  ega  boiadi.  Aksincha,  bozorda  tovarlar miqdori  ta­

lab  miqdoridan  oshib  ketsa,  narxlar pasayib  ketib,  sotuvchilar  zarar 

ko‘radilar.  Shuningdek,  ishlab  chiqarish  jarayonida  sustkashlik, 

no‘noqlik va xo‘jasizlik yuz berib, ortiqcha xarajatlarga yo‘1 qo‘yilsa 

ham zarar oshib ketadi, chunki bozor bunday behuda sarflami hisobga 

olmaydi. Bulaming barchasini bozor o‘z mexanizmi orqali amalga oshi- 

radi.