rakat
qiluvchi iqtisodiyotning turli tomonlari va bo‘laklari o‘rtasida
miqdor va sifat jihatidan m a’lum moslik bo‘lishi borgan sari obyektiv
zaruriyatga aylanib bormoqda.
Mutanosiblikning mazmuni juda keng bo‘lib, uning tabiiy, umum-
falsafiy va umumsotsial tomonlari mavjuddir. Masalan, biron bir nar-
saning yoki voqelikning turli tomonlari о ‘rtasidagi moslik falsafada
garmoniya, jismlaming eni, bo‘yi va balandligi o‘rtasidagi moslik
matematikada simmetriya deb yuritiladi. Bu yerda biz iqtisodiy mu
tanosiblik haqida, ya’ni mutanosiblikning iqtisodiy mazmuni haqida
fikr yuritamiz.
Iqtisodiyotni mutanosibli yuritishning asosiy negizi turli xil tovar
va xizmatlarga boig an ehtiyojni, ya’ni talabni o ‘rganishdan boshla-
nadi. Aholining qaysi turdagi tovar va xizmatlarga qanday sifatda va
qancha miqdorda talabi borligi, bu turli talablaming o‘zaro nisbati aniq-
lansa, ushbu talablami qondirish uchun zarur b o ig an ishlab chiqarish
tarkibi, xajmi va ulami yaratish uchun qancha miqdorda ishchi kuchi
va boshqa iqtisodiy resurslar kerakligi va bu resurslar о‘rtasidagi nis-
batlar aniqlanadi. Shunday qilib, iqtisodiy mutanosiblik bir tomondan
turli talab miqdorlari va sifatlari aniqlanib, ular o ‘rtasidagi m a’lum
nisbatlar bolishini, bu nisbatlar orqali ular o ‘rtasida o‘zaro aloqador-
lik mavjudligini, ikkinchi tomondan esa shu tovarlar va xizmatlami
ishlab chiqaruvchi sohalar, tarmoqlar o ‘rtasida, shuningdek ulami
yaratishda ishtirok etuvchi turli omillar o‘rtasida ham ma’lum nis
batlar b o iib , ular bir biri bilan aloqada va o ‘zaro ta’sirda bolishini
ifodalaydi. Masalaning eng muhim tomoni mana shu talab turlari
o‘rtasidagi nisbatlar bilan ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar
ning turlari va ulami yaratishda qatnashuvchi iqtisodiy resurslarning
turlari o ‘rtasidagi nisbatlar ma’lum darajada bir-biriga bogliqlikda
va muvofiqlikda, ya’ni moslikda b o lish i zarurdir. Bu jarayon juda
murakkab va o ‘zgaruvchan jarayondir. Shunga ko‘ra, iqtisodiy mu
tanosiblikning alohida, mustaqil, doimo o‘zgarishda va rivojlanishda
boladigan ilmiy kategoriya sifatidagi mazmuni va xususiyatlarini
bilish muhimdir.
Bugungi kunda ayrim iqtisodiy adabiyotlarda mutanosiblikning
turli ko‘rinishlariga e’tibor berilib, ular umumiqtisodiy, tarmoqlar-
513
aro, tarmoq ichidagi, hududiy mutanosibliklar kabi guruhlarga ajra
tiladi. Ushbu mutanosibliklaming turlari, ulaming qisqacha mazmuni
va aniq namoyon b o iish shakllarini quyidagi jadval orqali ifodalash
mumkin (18.1 -j adval).
Do'stlaringiz bilan baham: