|
17.6. Milliy boylikning mazmuni va uning
tarkibiy tuzilishi
Milliy boylik insoniyat jamiyati taraqqiyoti davomida ajdodlar
tomonidan Yaratilgan va avlodlar tomonidan jamg‘arilgan mod
diy, nomoddiy va intellektual hamda tabiiy boyliklardan iboratdir.
Milliy boylikni shartli ravishda quyidagi uchta yirik tarkibiy
qismlarga ajratish mumkin:
1. Moddiy-buyumlashgan boylik.
2. Nomoddiy boylik.
3. Tabiiy boylik.
Moddiy-buyumlashgan boylik oxir-oqibatda ishlab chiqarishning,
unumli mehnatning natijasi hisoblanadi. U ishlab chiqarish va xizmat
ko‘rsatish jarayonida Yaratilgan mahsulotlaming joriy iste’mol qi
lishdan ortiqcha qismini jam g‘arish oqibatida vujudga keladi va o‘sib
boradi. Ammo moddiy-buyumlashgan boylikni qator yillardagi yillik
yalpi mahsulotlar yig‘indisi sifatida tasaw ur qilish noto‘g ‘ri b o ia r
edi. Chunki bu boylikning bir qismi har yili qaytadan yangilanib tura
di (ishlab chiqarish vositalari, iste’mol buyumlari). Shu sababli ishlab
chiqarish vositalarining о‘mini qoplash bilan bir vaqtda yalpi ichki
mahsulotning faqat bir qismi moddiy-buyumlashgan boylik sifatida
jam g‘arilib boriladi. Demak, qoplash fondi va moddiy buyumlashgan
boylikning o‘sishi yalpi ichki mahsulot hisobiga amalga oshiriladi.
498
Milliy boylikning inson mehnati bilan Yaratilgan moddiy qismi
qiymat shakliga ega b o iib , tarkibiy tuzilishi bo‘yicha quyidagilami
o ‘z ichiga oladi:
- ishlab chiqarish xususiyatidagi asosiy kapital (fondlar);
- noishlab chiqarish xususiyatidagi asosiy kapital (fondlar);
- aylanma kapital (fondlar);
- tugallanmagan ishlab chiqarishning moddiy-buyumlashgan qismi;
- moddiy zaxiralar va ehtiyojlar;
- aholining uy xo‘jaligida jam g‘arilgan mol-mulk.
Moddiy-buyumlashgan boylik o ‘sishining asosiy omillari sifatida
quyidagilami ajratib ko'rsatish mumkin:
- mehnat unumdorligining o‘sishi;
- ishlab chiqarish samaradorligining ortishi;
- milliy daromadda jam g‘arish normasining ortishi.
Moddiy-buyumlashgan boylik ishlab chiqarishning natijasi va
shart-sharoiti hisoblanadi. Buning m a’nosi shuki, bir tomondan mah
sulotdan milliy boylik tomon harakatda boylikning iste’mol qilingan
qismining qoplanishi va uning ko‘payishi ro‘y beradi. Boshqa tomon
dan milliy boylik ishlab chiqarishning moddiy shart-sharoiti, uning
moddiy-texnikaviy asosi hisoblanadi. Bunda ishlab chiqarishning
o‘sish sur’ati va miqyosi milliy boylikdan foydalanish xususiyatiga
b o g iiq boiadi.
Milliy boylikning boshqa qismi tabiiy boyliklar ishlab chiqarish
ning omili b o iib ishtirok etadi, uning shart-sharoitini va inson faoli
yatining tashqi muhitini tashkil qiladi. Tabiiy boylikning asosi tabiat
mahsuli b o iib , uning vujudga kelishi tabiat qonunlari asosida ro‘y
bersada, ulardan foydalanish jamiyat rivojiga ham b o g iiq boiadi.
Foydali qazilma boyliklar, o'rmonlar, suv va yer resurslari tabiatan
mavjud boisada, ishlab chiqarishda faol qatnashadi.
Tabiat in’omlari o‘zlarining dastlabki ko‘rinishida tabiiy boylik
b o iib , shu holatida inson faoliyatining natijasi hisoblangan ijtimoiy
boylik tarkibiga kirmaydi. Buning m a’nosi shuki, tabiiy boyliklar
jamiyat uchun faqatgina potensial boylik hisoblanadi. Ular inson
mehnatining ta’siri oqibatida real boylikka aylanadi.
Milliy boylik nafaqat moddiy ishlab chiqarish sohalarida yarati-
499
ladi. Uning bir qismi nomoddiy ishlab chiqarish sohalarida vujudga
keltiriladi va jamiyatning nomoddiy boyligi hisoblanadi. Nomoddiy
sohalarda ashyoviy-buyum shakl bilan bog‘liq bo‘lmagan alohida
turdagi iste’mol qiymatlar hosil qilinadi. Ular ham moddiy ishlab
chiqarish sohalarining faoliyat qilishi va rivojlanishi uchun, shuning
dek, bevosita aholining turmush darajasini ta’minlash va oshirib borish
uchun zarur bo‘ladi. Bunday boyliklargata’lim, sog‘likni saqlash, fan,
madaniyat, san’at, sport sohalarida vujudga keltiriladigan nomoddiy
boyliklar kiradi. Uning tarkibida tarixiy yodgorliklar, arxitektura obi-
dalari, noyob ilmiy adabiyot va san’at asarlari alohida o ‘rin tutadi.
Jamiyatning nomoddiy boyliklarida madaniyat va san’atning ri
vojlanish darajasi, jamiyat a’zolarining to‘plagan ilmiy bilimlari va
intellektual darajasi, ishlovchilaming ixtisosligi va malakaviy bilim
darajasi, sog‘liqni saqlash, ta’lim va sportning rivojlanish darajasi
o‘z ifodasini topadi. Shunday qilib, milliy boylik moddiy buyumlash-
gan va tabiiy boyliklardan ancha keng tushuncha bo‘lib, o ‘z tarkibi
ga jamiyatning nomoddiy tavsifdagi boyliklarini ham oladi. Har bir
mamlakat ixtiyorida bo‘lgan milliy boylikdan oqilona va unumli foy
dalanish va uni ko‘paytirib borish shu mamlakat aholisining burchi
hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
