Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

oddiy yoki tasodi-

 

fiy, muntazam, kengaytirilgan, umumiy va pul shakllari 

mavjud.

129

---

Ayirboshlash jarayonining tarixan uzoq davom etgan davri mobayni- 

da turli tovarlar umumiy ekvivalent rolini o‘ynagan. Masalan, ayrim joy- 

larda chorva mollari,  ayrim joylarda tuz, ayrim joylarda mo‘yna, nodir 

metallar (kumush, mis, oltin) va boshqalar. Ekvivalent rolini o‘ynovchi 

turli tovarlar ichidan ba’zi birlari o‘zining barcha tomonidan tan olinishi 

tufayli ajralib chiqa boshladi (masalan, nodir metallar). Chunki, ekviva­

lent rolini o‘ynovchi tovarlaming barchasi ham ayirboshlash jarayonida 

vositachilik vazifasini bir xilda muvaffaqiyatli bajara olmas  edi.  Nati- 

jada, barcha tovarlaming qiymatini bir xil tovar qiymati orqali taqqos- 

lash mumkin bo‘lgan qiymatning umumiy shakli vujudga keldi.

Tarix  va  arxeologiya  fanlarining  bergan  m a’lumotlariga  ko‘ra, 

tovar-pul  munosabatlari  eng  qadimdan  paydo  bo‘lgan  va  rivojlan- 

gan  davlatlardan biri  bizning mamlakatimiz hisoblanadi.  Chunki bu 

yerda pul  ishlatila boshlanganiga  2  ming  yildan  oshgan.  Bunga mi- 

sol  qilib,  hozirgi  0 ‘zbekiston hududida yashagan  xalqlar va  qabila- 

lar  foydalangan  dastlabki  pul  belgilari  hamda  tangalami  ko‘rsatish 

mumkin.  Tarixchilaming  tadqiqotlariga  ko‘ra,  eramizdan  aw algi 

V-IV  asrlarda Axmonivlar  imperivasida  zarb  qilingan  oltin