Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

176 

0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2017-yil  7-fevraldagi

 

“0 ‘zbekiston  Respublikasini  yanada  rivojlantirish  bo‘yicha  harakatlar

 

strategiyasi to‘g ‘risida”gi, PF-4947-sonli Farmoni.  1-ilova  3.1-bandi.

636

---

3. Pul muomalasi naqd va kredit pullar yordamida amalga oshirila­

di. Naqd pul muomalasiga bank biletlari  va metall tangalar (pul belgi­

lari) xizmat qiladi. Naqd pulsiz hisoblar cheklar,  kredit kartochkalari, 

veksellar, akkreditivlar, to‘lov talabnomalari kabilar yordamida amalga 

oshiriladi. Bulaming hammasi birgalikda pul agregati deb yuritiladi.

4. Muomalani ta’minlash uchun zarur bo‘lgan pul miqdori  muay­

yan davr  davomida  sotilishi va  sotib  olinishi  lozim bo‘lgan 

tovarlar 

summasi,  pul  birligining  aylanish  tezligi  va  kreditning  rivojlanishi 

kabi omillarga bog‘liq bo‘ladi.

5.  Makroiqtisodiy beqarorlikning ko‘rinishlaridan biri  inflyatsiya 

hisoblanib, u pul muomalasi qonunlarining buzilishi natijasida qog‘oz 

pul  birliklarining  qadrsizlanishi  va  shunga  mos  ravishda  turli  tovar 

narxlarining o‘sishida ifodalanadi.

6. Kelib chiqish sabablanga ko‘ra talab inflyatsiyasi va taklif inflyat­

siyasi  farqlanadi.  Talab  inflyatsiyasi  iqtisodiyotdagi  barcha  mavjud 

resurslar to‘liq foydalanilgan  sharoitda ishlab chiqarish sohasi ortiq­

cha talabni qondira olmasligi natijasida kelib chiqadi. Taklif inflyatsi­

yasi ishlab chiqarilayotgan mahsulot birligiga qilinadigan xarajatlar­

ning ko‘payishi hisobiga narxlaming oshishi natijasida kelib chiqadi. 

Shuningdek, o‘sish sur’atiga ko‘ra inflyatsiyaning o‘rmalab boruvchi, 

jadal va giperinflyatsiya; bashorat qilish mumkinligiga qarab kutilayot- 

gan va kutilmagan inflyatsiya kabi turlari farqlanadi.

7.  Kredit  bo‘sh  turgan  pul  mablag‘larini  ssuda  fondi  shaklida 

to‘plash  va  ulami  pulga  muhtoj  boMib  turgan  huquqiy  va jismoniy 

shaxslarga ishlab chiqarish va boshqa ehtiyojlari uchun ma’lum mud- 

datga,  foiz to‘lovlari bilan qaytarisn  shartida qarzga berish munosa- 

batlarini ifodalaydi.

Kredit  resurslarining  asosiy  manbalari  korxonalaming  amorti­

zatsiya ajratmalari;  mahsulot  sotishdan  olingan pul tushumlari;  kor­

xonalaming ishlab chiqarish,  fan va texnikani rivojlantirish fondlari, 

moddiy rag‘batlantirish fondlari; korxonalar foydasi; bankdagi byud­

jet  muassasalari,  kasaba  uyushmalari  va  boshqa  ijtimoiy  tashkilot- 

laming joriy pul resurslari; aholining bo‘sh pul mablag‘laridan iborat.

8. Banklar pul mablag‘larini to‘plash, joylashtirish va ulaming ha- 

rakatini  tartibga  solish bilan  shug‘ullanuvchi  iqtisodiy  muassasadir.

637

---

Ular kredit munosabatlariga xizmat qilib, kreditning har xil shakllarini 

o‘z ichiga olib, kredit muassasalarining asosini tashkil qiladi. Banklar 

tizimi odatda ikki bosqichli boiib, o‘z ichiga markaziy (emission) bank 

va tijorat (depozitli) banklaming tarmoq otgan shaxobchalarini oladi.