Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

1.3. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va vazifalari

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmetini aniqlashga oid masala- 

ning yechimi juda murakkab bo‘lib,  bu haqda o ‘tmishda ham,  hozir 

ham turli olimlar har xil fikrlar bildirib kelmoqdalar.  Masalan, Aris- 

totel  bu  fanga  uy  xo‘jaligini  boshqarish  qonunlari  to‘g‘risidagi  fan 

deb qaragan bo‘Isa, merkantilistlar, fiziokratlar va ingliz klassik iqti­

sodiy maktabi vakillari unga boylik to‘g ‘risidagi, uning manbalari va

28

---

ko‘paytirish yo‘llari, boylikni ishlab chiqarish, taqsimlash,  ayirbosh­

lash va iste’mol qilish to‘g‘risidagi fan deb qaradilar. Keyingi paytda 

mazkur  fanni  xalq  xo‘jaligi,  ijtimoiy  xo‘jalik  to‘g ‘risidagi  fan  deb 

ham hisoblamoqdalar. Ayrimlar iqtisodiyot nazariyasi fanini moddiy 

hayotiy vositalami ishlab chiqarish va ayirboshlashni boshqarish qo- 

nunlari to‘g‘risidagi fan deb ko'rsatadilar. A.Marshall esa iqtisodiyot 

nazariyasi  (siyosiy iqtisod)  fanining predmeti  insoniyat, jamiyatning 

m e’yordagi hayotiy faoliyatini tadqiq qilishdan iborat, deb yozadi.

Iqtisodiyot  nazariyasi  fani  siyosiy  iqtisod  nomi  bilan  yuritilgan 

davrda  qator  darsliklarda  va  ayrim  asarlarda  uning  predmeti  mod­

diy  ne’matlami  ishlab  chiqarish jarayonida  kishilar  o‘rtasida  sodir 

bo‘ladigan munosabatlami o ‘rganishdan iborat, deb ko‘rsatilgan edi.

AQSH  va  boshqa  ba’zi  bir  mamlakatlardan  kirib  kelgan  «Eko- 

nomiks» darsliklarida (iqtisodiyot nazariyasi «Ekonomiks» deb yuri­

tilgan darsliklarda) bu fanning predmeti kishilaming moddiy ehtiyoj­

larini to ‘laroq qondirish maqsadida cheklangan resurslardan samarali 

foydalanish  muammolarini  tahlil  qilish,  kishilaming  iqtisodiy  xatti- 

harakatlarini o‘rganishdan iborat, deb ko‘rsatilgan.

Bozor  iqtisodiyotiga  o ‘tilayotgan  hozirgi  davrda  Rossiya  Fede- 

ratsiyasida  chop  etilayotgan  turli  iqtisodiyot  nazariyasi  darsliklari­

da  bu  fanning  predmeti  bo‘yicha  bir-biriga  yaqin  bo‘lgan  ta’riflar 

berilmoqda (1.1 -j adval).