Toshkent davlat yuridik

Muddatlarning turlari


Fuqarolik huquqida uchraydigan juda koʻplab muddatlar bir necha
asoslarga koʻra turlarga boʻlinadi.
Muddatlar muddatning kim tomonidan tayinlanishiga koʻra, huquqiy
oqibatiga koʻra, aniqlanish tavsifiga koʻra va boshqa bir qator asoslarga
koʻra turlarga boʻlinadi.


Muddatlar kim tomonidan tayinlanishiga koʻra, uchga boʻlinadi:


1
2


) qonuniy muddatlar;
) shartnomali muddatlar;


1


39





3


) sud tomonidan belgilanadigan muddatlar.


Muddatlarning bunday asosga koʻra boʻlinishi, muddatni vujudga
keltiruvchi negiz bilan tavsiflanadi. Muddatlarni vujudga keltiruvchi, ya’ni
belgilovchi va oʻzgartiruvchi holatlar tegishli hujjatlarda ifodalanadi
(masalan, qonun, shartnoma yoki sudning hal qiluv qarorida).
Huquqiy oqibatiga koʻra, muddatlar huquqni vujudga keltiruvchi,
huquqni oʻzgartiruvchi va huquqni bekor qiluvchi muddatlarga boʻlinadi.
Muddatlar oʻzlarining aniqlanish tavsifiga koʻra imperativ va
dispozitiv, mutlaq aniq, qisman aniq va noaniq, umumiy va maxsus hamda
boshqa muddatlarga ajratiladi.
Fuqarolik huquqida fuqarolik huquqlarini amalga oshirish
muddatlarining quyidagi turlari mavjud: fuqarolik huquqlarini amalda
boʻlish vaqtini belgilaydigan muddatlar, cheklovchi(preklyuziv)
muddatlar, e’tiroz (pretenziya) muddatlari, kafolat muddati, yaroqlilik
muddati, tovarning xizmat qilish muddati, tovardan foydalanish, tovarni
saqlash muddati va boshqa muddatlar.
Majburiyatlarni bajarish muddatlari. Fuqarolik huquqlarini
amalga oshirish muddatlari bilan birga fuqarolik huquqida u bilan uzviy
bogʻliq boʻlgan fuqarolik majburiyatlarini bajarish muddatlari ham
mavjud. Har qanday fuqarolik huquqlarini amalga oshirishda vaqt muhim
ahamiyatga ega boʻlganidek, majburiyatlarni bajarishda ham vaqt alohida
oʻrinni egallaydi. Zero, subyektga tegishli huquq bilan bir vaqtda shu
huquq bilan yonma-yon majburiyat ham mavjud boʻladi. Bir shaxsning
huquqini amalga oshirish muddati ikkinchi shaxsning majburiyatni
bajarish muddati hisoblanadi.


Masalan, qarz shartnomasiga muvofiq, 1 may kuni olingan qarz 3 oy oʻtgach,
ya’ni 1 avgustda qaytarilishi bir vaqtning oʻzida ham huquqni amalga oshirish
muddatini, ham majburiyatni bajarish muddatini ifodalaydi.