|
Xorijiy tajriba!
Yer uchastkalari mulkchilikning qanday shaklida bo‘lishidan hamda
qanday maqsadda foydalanilishidan qat’i nazar insonlarning yashash
manbai bo‘lib hisoblanadi. Shu sababli ham mamlakatimizda qishloq
xo‘jalik maqsadlarida foydalanish uchun ajratilgan yer uchastkalaridan
bir yil davomida, uy-joy yoki boshqa bino-inshoot qurish uchun
ajratilgan yer uchastkalaridan ikki yil davomida foydalanish ishlari
boshlanmasa ushbu yer uchastkasi davlat tomonidan olib qo‘yilishi
mumkin. Bugungi kunda qonunga asosan xususiylashtiriladigan yerlar
aholi punktlarining qurilish yerlariga to‘g‘ri keladi. Shahar (posyolka)
va qishloq aholisining yashash yerlari mamlakatimiz butun yer
fondining 0,5 % ini tashkil qiladi. Eng asosiysi esa, yer davlat hududi
hisoblanadi.
Davlatning yer fondini boshqarish faoliyati yer uchastkalariga
nisbatan xususiy mulk huquqi joriy etilgan sharoitda o‘ziga xos
xususiyatlarga ega bo‘ladi. Shu sababli davlat nafaqat yer fondini
boshqarishga vakolatli organ sifatida faoliyat yuritadi, balki yer
uchastkalari xususiy mulkdorlarining huquq va manfaatlarini himoya
ham qiladi. Shuningdek, davlat yer uchastkalari fuqarolar va yuridik
shaxslarga qanday shaklda tegishli bo‘lishidan qat’i nazar (ular xususiy
yoki davlat mulkchiligida ekanligiga qaramay) ma’muriy-hududiy
boshqaruvni amalga oshirish orqali ularga ta’sir o‘tkazadi.
O‘zbekiston Respublikasida yer fuqarolik muomalasi, aylanmasiga
kiritiladi, deyish mumkin. Mamlakatimizda 1994 yil 24 noyabrda
Respublika Prezidenti tomonidan “Yerdan foydalanish samaradorligini
oshirish to‘g‘risida”gi farmoni (№ PF-1009) qabul qilingach, tuman va
shaharlarning hokimliklariga fuqarolarning meros qilib qoldirish sharti
bilan umrbod egalik qilishlari uchun yakka tartibda uy-joy qurishga 0,04
44
gektargacha, shaxsiy yordamchi xo‘jalikni yuritishga 0,06 gektargacha
yer maydonini kimoshdi savdosi asosida sotishga ruxsat berilgan. Ya’ni,
mamlakatimizda fuqarolik huquqida nazarda tutilgan yerga nisbatan
ashyoviy huquqlarni sotish tartibi joriy qilingan.
O‘zbekiston Respublikasida fermer xo’jaliklarining yerga bo‘lgan
ijara huquqi, dehqon xo‘jaliklarining yerga nisbatan meros qilib
qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi bankdan kredit olish uchun
garov ob’ekti bo‘lishi mumkin. Shuningdek, fermer xo’jaligi boshlig‘i
vafot etgan taqdirda, yer uchastkasini ijaraga olish huquqi qonun
hujjatlariga muvofiq ijaraga olish shartnomasining amal qilish
muddatiga meros bo‘yicha o‘tadi.
Mamlakatimizda quyidagi yer uchastkalari fuqarolarga xususiy
mulk sifatida berilmaydi va kimoshdi savdolarida meros qilib qoldirish
sharti bilan umrbod egalik qilish uchun sotilmaydi:
•
Shahar va shaharchalardagi umumiy foydalanishdagi
yerlar (maydonlar, ko‘chalar, tor ko‘chalar, yo‘llar, soxil bo‘ylari,
istirohat bog‘lari, skvyerlar, xiyobonlar, suvni muhofaza qilish
zonalari, cho‘milish joylari va boshqalar).
•
Tabiat yodgorliklari, botanika bog‘lari yerlari.
•
Sog‘lomlashtirish va tarixiy-madaniy maqsadlarga
mo‘ljallangan yerlar.
•
Yer osti boyliklaridan foydalanish va ularni qo‘riqlash
uchun berilgan yerlar.
•
Xavfli
moddalar
bilan
zararlangan
va
biogen
zaharlanishga uchragan yerlar.
•
Shaharlarni rivojlantirish bosh rejalarida, mukammal
rejalashtirish loyihalarida va ob’ektlarni (savdo va xizmat
ko‘rsatish sohasi ob’ektlaridan tashqari) joylashtirish sxemalarida
nazarda tutilgan yerlar.
•
Bosh yo‘llarga tutash yerlar.
•
Elektr quvvati uzatish liniyalari, kabel liniyalari va
podstansiyalar, issiqlik, suv va kanalizatsiya trassalari hamda gaz
quvurlari, umumdavlat aloqa liniyalari uchun ajratilgan yerlar va
ulardagi inshootlar, suv xo‘jaligi inshootlari.
Yerdan foydalanish va uni muhofaza qilish huquqi har bir davlatda
uning tabiiy iqlim sharoiti, iqtisodiy rivojlanish darajasi, aholining
ijtimoiy tabaqalanishi, eng asosiysi ushbu toifa yerlarning huquqiy
rejimidan kelib chiqib, yerga nisbatan davlatning mulk huquqi, xususiy
45
mulkchilikni belgilash va uni huquqiy ta’minlash masalalari turli
holatlardan kelib chiqqan holda belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
