Toshkent davlat yuridik universiteti


Rivojlangan mamlakatlarda soliq tizimi



Download 3,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet234/256
Sana10.09.2021
Hajmi3,56 Mb.
#170359
1   ...   230   231   232   233   234   235   236   237   ...   256
 
10.1. Rivojlangan mamlakatlarda soliq tizimi  
modellari va ularning belgilari
41
 
 
Rivojlangan  mamlakatlarning  soliq  tizimlari  ko’pgina  umumiy 
xususiyatlari va belgilari bilan bir-biridan ajralib turadi.  Ularni biz shartli 
ravishda bir necha turlarga bo’lishimiz mumkin:  
amerika modeli;  
yaponiya modeli;  
Yevropa modeli;  
noandozaviy model. 
Bu modellarning umumiy belgilari haqida qisqacha to’xtalib o’tamiz:  
-  rivojlangan  qonunchilik  bazasining  mavjudligi,  vujudga  keladigan 
munozaralar, vazifalar hamda turli xil holatlarni hal etishning huquqiy va 
iqtisodiy vositalari, mexanizmlari va usullari;  
-  soliq  organlari  tashkil  etilishining  yuksak  darajasi  (texnika 
vositalari  bilan  ta’minlanganligi,  yuqori  ish  haqi,  zamonaviy  aloqa 
vositalari,  jamoatchilik  va  ommaviy  axborot  vositalari  bilan  aloqa  qilish 
darajasi);  
-  soliq  idoralarining  soliq  to’lovchilari  oldida  ishonchga  va  yuksak 
obro’ga ega ekanligi;  
- vazirliklar va idoralar vazifalarining aniq chegaralanib qo’yilganligi 
va ular ishida bir-birini takrorlashning yo’qligi;  
-  hukumatning  vakili  bo’lgan  va  uning  nomidan  ish  olib  boradigan 
soliq agentining (inspektorining) katta ahamiyatga va obro’ga ega ekanligi;  
                                                           
41
 Chet mamlakatlar soliq tizimi. A.Jo'raev – T.: TMI, 2005. 183-b. 
 


244 
 
-  kadrlarni  tahlil  etish,  o’rganish,  oldidan  belgilash,  o’qitish,  soliq 
to’lovchilar  (jamoatchilik)  bilan  aloqalar  bo’yicha  institutlarning 
mavjudligi;  
-  soliqqa  tortish  tizimini  tashkil  qilish,  rivojlantirish  nazariyasi  va 
amaliyoti  yuksak  darajada  o’zaro  bog’liqligi,  qabul  qilinadigan 
qarorlarning ilmiy asoslanganligi hisoblanadi;  
-  soliq  idoralarining,  ayniqsa,  axborot  almashinish  sohasida  moliya 
organlari va bank tizimi bilan chambarchas bog’liqligidir. 
 
Endi  bulardan  tashqari  har  bir  modelning  bir-biridan  farq  qiladigan 
alohida  belgilari  to’g’risida  to’xtalamiz,  birinchi  bo’lib  amerikacha 
modelni ko’rib chiqamiz.  
Amerika modeli quyidagi belgilari bilan klassifikatsiyalanadi:  
-  soliq  tizimi  bo’yicha  soliq  to’lovchilarining  tushunishi  uchun 
murakkabligi, shu sababdan mamalakatda 50 mingdan ortiq mustaqil holda 
xususiy  soliq  maslahatchilari  ish  olib  borib,  shu  tizimga  doir  bo’lgan 
muammolarni echishga harakat qilmoqda;  
-  mamlakatning  soliq  tizimi  juda  katta  boshqaruv  tizimi  hamda 
ijrochilik apparatiga egaligi bilan alohida ajralib turadi;  
-  soliq  organlari  umumiy  tuzilishini  mamlakat  miqyosida  qat’iy 
markazlashtirishning  yo’qligi,  mamlakat  soliq  idoralarining  uch  darajali, 
ya’ni  federal,  shtat  va  shahar  darajalarining  har  bir  vakilining  to’liq 
qarashligi va mustaqilligi;  
-  naqd  pul  bilan  ishlaydigan  kichik  biznesning 
(savdo  rastalaridan  savdo 
qiluvchilar,  ko’chadagi  savdo  va  xizmatlar  va  shularga  o’xshagan  faoliyat  turlari)
 


245 
 
daromadlarini  nazorat  qilishning  samarali  usullari  AQSHda  yo’lga 
qo’yilmagan;  
- noqonuniy daromad manbalari (o’z daromadlarini yashiruvchilar va 
soliqlarni  to’lashdan  bo’yin  tovlovchilar)  to’g’risida  ma’lumot  beruvchi 
ko’ngilli axborotchilar tarmog’ining mavjudligi;  
Jahon  soliq  tizimining  Yaponiya  modeli  quyidagi  asosiy  belgilari 
bilan xarakterlanadi:  
- moliya, soliq, bank, sug’urta, bojxona xizmatlari va shu kabi davlat 
budjetini  sarmoyaga  to’ldiradigan  tizimlar  Yaponiya  Moliya  vazirligi 
nazorati ostida hisoblanadi;  
- Yaponiyada juda yuksak darajada vatanparvarlik ruhi, mamlakatga, 
davlat  boshqaruv  organlariga,  vazirliklarga,  mehnat  bo’limi  bitimini 
imzolagan kompaniyaga, firmaga, muassasaga sodiqlik hissi mavjudligi va 
natijada  kadrlar  qo’nimsizligining  yo’qligi,  shu  jumladan  soliq  organlari 
tizimida ham kuzatilmaydi;  
-  quyidan  to  yuqorigacha  bo’lgan  boshqaruv  apparati  o’rtasidagi 
o’zaro  munosabatlarda  subordinatsiya  tamoyiliga  qat’iy  rioya  qilinishidir. 
Olis istiqbol uchun oldindan belgilangan ko’rsatkichlarning tuzilishi.  
 
Masalan,  borib-borib  soliq  to’lovchilar  va  budjetdan  nafaqa  oluvchilarning  sonining  oshib 
ketish  siklini  yaponlar  hisoblab  chiqqan  bo’lib,  buning  natijasida  nafaqaxo’rlar  sonining  oshib 
ketishi va soliq to’lovchilar sonining kamayib ketishini aniqlagan.  
 
Yevropa modeli quyidagi belgilari bilan boshqa modellardan ajralib 
turadi:  
-  Yevropadagi  mamlakatlar  o’rtasida  iqtisodiy  birlashishga  doimiy 
intilish  mavjud.  Shuning  uchun  ularning  iqtisodiyotdagi  ayrim  boshqaruv 
tizimlarini  ko’rib  chiqadigan  bo’lsak,  ular  bir-biriga  juda  yaqin.  Shu 
boisdan  ularning  soliq  tizimi  jahon  amaliyotida  “Yevropacha  model”  deb 
yuritiladi;  
-  soliq  faoliyatining  unitar  shakllari  mavjud  bo’lib,  bularga  yagona 
andozalar,  yondashuvlar,  talqin  qilishlar,  soliq  deklaratsiyalarining 
shakllari, ish prinsiplarini kiritish mumkin.  
Noandozaviy yoki moslashgan modellar odatda ayrim kichik hududli 
yoki orollarda joylashgan davlatlarda, erkin iqtisodiy zonaga ega (offshor 
zonali)  davlatlarda  va  qator  boshqa  davlatlar  (masalan,  Kipr, 
Lyuksemburg,  Maldiv  orollari)  soliq  tizimlarida  mana  shu  model  amal 
qilishi  mumkin.  Ular  uchun  turli  soliq  imtiyozlari  va  engilliklari,  “soliq 
ta’tillari” deb nomlanadigan hududlar shular jumlasidandir.  
 


246 
 

Download 3,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   230   231   232   233   234   235   236   237   ...   256




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish