Toshkent davlat yuridik universiteti soliq huquqi

1.3.Soliq huquqi predmeti, usuli va manbalari
Soliq huquqining predmeti.

O‘zbekiston Respublikasida amaldagi holatdan kelib chiqadigan bo‘lsak, soliq huquqining mustaqil soha sifatida shakllanayotganini ko‘rishimiz mumkin.

Soliq huquqi – bu soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni belgilash, joriy etish, hisoblab chiqarish, to‘lash hamda soliq majburiyatlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalar yig‘indisidan iboratdir.

Soliq huquqining mazmunini ochib berishda u orqali tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar doirasi (predmeti), tartibga solish uslubi, tizimi va manbalari to‘g‘risida tushunchalarga ega bo‘lish lozimdir.

Soliq huquqi ma’lum bir ijtimoiy munosabatlar guruhini tartibga solib, mazkur munosabatlar uning predmetini tashkil etadi.

Soliq huquqi tomonidan tartibga solinadigan munosabatlarga, ya’ni predmetiga (O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi va boshqa qonun hujjatlariga tayanib) quyidagilarni kiritish mumkin:

1. Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni belgilash bo‘yicha yuzaga keladigan munosabatlar;

2. Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni joriy etish bo‘yicha yuzaga keladigan munosabatlar;

3. Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblab chiqarish bo‘yicha yuzaga keladigan munosabatlar;

4. Davlat budjetiga soliqlarni to‘lash bo‘yicha yuzaga keladigan munosabatlar;

5. Davlat maqsadli jamg‘armalariga soliqlarni to‘lash bo‘yicha yuzaga keladigan munosabatlar;

6. Soliq majburiyatlarini bajarish (javobgarlikni belgilash) bo‘yicha yuzaga keladigan munosabatlar.

Qayd etilgan barcha ijtimoiy munosabatlarda davlat organi ishtirok etadi. Bu qonuniydir, chunki soliq solish davlat funksiyalarini amalga oshirish shakllaridan biridir.

Soliq sohasida davlat nomidan harakat qiladigan va uning xohish-irodasini ifodalaydigan davlat organi (mansabdor shaxs)ning ishtirokisiz, soliq huquqi predmetini tashkil etuvchi ijtimoiy munosabatlar bo‘lishi mumkin emas. Shu sababli ikki fuqaro o‘rtasida vujudga keladigan, xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasida shartnoma munosabatlari soliq huquqi predmetiga kirmaydi. Chunki ular tegishli huquq sohalari normalari bilan tartibga solinadi.

Soliq huquqining predmeti – soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni belgilash, joriy etish, hisoblab chiqarish hamda O‘zbekiston Respublikasining Davlat budjetiga va davlat maqsadli jamg‘armalariga to‘lash bilan bog‘liq munosabatlarni, shuningdek soliq majburiyatlarini bajarish bilan bog‘liq munosabatlarni tashkil etadi.

Shuningdek, soliq huquqi soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni belgilash, joriy etish, hisoblab chiqarish hamda O‘zbekiston Respublikasining Davlat budjetiga va davlat maqsadli jamg‘armalariga to‘lash bilan bog‘liq munosabatlarni, shuningdek soliq majburiyatlarini bajarish bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga soluvchi normalar yig‘indisidan iboratdir.