Toshkent davlat yuridik universiteti shaxsiy rivojlanish

№ 
Nutq turkumlari 
Nutq turlari 
1. 
Ijtimoiy-siyosiy notiqlik
 

ijtimoiy-siyosiy nutq 

hisobot nutqi 

siyosiy nutq 

sharhlar 

miting nutqi 

tashviqot nutqi
 
2. 
Akademik notiqlik
 

ilmiy nutq 

ilmiy axborot 

oliy va o‘rta maxsus o‘quv 
yurtlaridagi ma’ruzalar
 
3. 
Sud notiqligi
 

prokurorlik yoki ayblov nutqi 

advokatlik yoki himoya nutqi
 
4. 
Ijtimoiy-maishiy notiqlik 

tantanalardagi nutq 

sahna nutqi 

tele-radio jurnalistlar nutqi
 
5. 
Diniy notiqlik 

juma namozida imom va’zxonligi 

amri ma’rufda imom va’zxonligi 
va b. 
Omma oldida nutq so‘zlashga qanday tayyorlanish kerak? 
 
Omma oldida nutq so‘zlash – juda murakkab jarayon. Shu bois 
odamlarning 90 foizi omma oldida chiqib gapirishdan qo‘rqadi. 
Masalan, Napoleon parlamentda birinchi marta so‘zga chiqqanida 
hayajon va qo‘rquvdan yiqilib tushgan. Ko‘p hollarda muvaffaqiyatli 
ma’ruza qilish unga tayyorgarlik darajasi va ma’lum tajribaga bog‘liq 
bo‘ladi. Shu bois notiq nutq so‘zlashi uchun oldindan tayyorgarlik 

---

125 
ko‘rishi, materiallarni o‘zi anglab olishi va fikrini tinglovchilarga 
yetkaza olishi zarur.
1.
 
Beriladigan vaqtni hisobga olish. 
Aniq vaqt belgilanmagan bo‘lsa-da, uzun nutq tayyorlash 
yaramaydi. O‘rtacha 5-7 daqiqa, ko‘pi bilan 10 daqiqaga mo‘ljal olish 
lozim. 
2.
 
Ma’ruzaning maqsadi va asosiy g‘oyasini belgilab olish. 
Shundan so‘ng nutq rejasini tuzish kerak, reja qanchalik batafsil bo‘lsa, 
matnning o‘zini yozish shunchalik oson bo‘ladi. Ma’ruza ma’noli, mazmundor 
va mantiqan bir-biriga bog‘langan gaplardan iborat bo‘lishi lozim. 
3.
 
Auditoriyani e’tiborga olish. 
Misol uchun iqtisodchi o‘z hamkasblari qarshisida so‘zga chiqsa, 
maxsus terminlar ma’nosini tushuntirib o‘tirishga hojat yo‘q. 
Tinglovchilar boshqa kasb egalari bo‘lsa, bu, aksincha, o‘rinli bo‘ladi. 
4.
 
Nutq so‘zlashni mashq qilish. 
Nutq matnini ko‘zgu yoki yaqin insonlar qarshisida o‘qib berish va 
ovozni ham sozlab olish mumkin. 
5.
 
Nima kiyishni oldindan rejalashtirish. 
Kiyim, avvalo, uchrashuv shakliga to‘g‘ri kelishi kerak. Masalan, 
ilmiy anjumanda ishtirok etish uchun klassik uslubda, abiturientlar bilan 
seminar o‘tkazish uchun esa kundalik uslubda kiyingan ma’qul.