Тошкент давлат юридик университети ихтисослаштирилган филиали 1-курс талабалари учун

---

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ЮРИДИК УНИВЕРСИТЕТИ 
ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН ФИЛИАЛИ
1-курс талабалари учун
Модуль номи
: Юристнинг ёзма ва оғзаки мулоқот кўникмаси
 
Иш тури
: Якуний назорат 
Ўтказилган сана
: 25.01.2022 й. 
А бўлимдаги 2 та мантиқий саволга жавоб ёзилиши шарт. 
№
 
Баҳолаш мезонлари
 
1-мантиқий 
савол
 
2-мантиқий 
савол
 
1.
Савол моҳиятини тушунганлиги ва жавобни саволга 
мос ҳолда тўғри ёритиб берилганлиги, ўқув 
адабиётларини ўзлаштирганлик даражаси 
2.
Фикрни ёзма тарзда аниқ, равон ва мантиқий 
изчилликда ифодалай олиши
 
3.
Фактик, услубий ва имловий хатолар ҳолати
 
 
Жами балл
 
 
Б бўлимдаги 1 та казусга жавоб ёзилиши шарт. 
№
 
Баҳолаш мезонлари
 
Казус
 
1.
Казус моҳиятини тушунганлиги ва жавобни казусга мос ҳолда тўғри 
ёритиб берилганлиги 
2.
Фикрни ёзма тарзда аниқ, равон ва мантиқий изчилликда ифодалай 
олиши
 
3.
Ўқув адабиётларни ўзлаштирганлик даражаси 
4.
Фактик, услубий ва имловий хатолар ҳолати
 
 
Жами балл
 
 
Қўшимча тақриз учун: 
Текширувчи Ф.И.О ва имзоси:___________ 
_____________________________________________________________________________ 
________________________ __________ 
Талабанинг Ф.И.О. Курс
Модуль номи : Юристнинг ёзма ва оғзаи мулоқот кўникмаси 
____________________
талабанинг имзоси
Қабул қилувчининг Ф.И.О. ва имзоси __________________________________________ 
 
Умумий балл 

---

1-variant 
A bo‘lim 1-savol 
Bilamizki til va nutq bir biriga chambarchas bog‘liq bo‘ladi.Til muloqat 
uchun xizmat qiladi va insonning dunyo haqida bor tasavvurlarini ma’lum belgilar 
orqali ifodalashga qodir imkoniyatidir. Shu belgilar esa so‘zlar va gaplarga 
aylanib tirik jonzodning nutqiga aylanadi.Insoniyat til va nutqni qo‘llay oladi lekin 
ko‘p insonlar ham farqiga bora olishmaydi.Afsuski, biz ko’p hollarda tilimizdan
to‘g‘ri foydala olmayapmiz, ayniqsa, gapirganimizda va yozma ishlarni 
amalga oshirganimizda ko’pincha boshqa til so’zlaridan foydalanib yuboramiz. 
Kundalik hayotimizdagi muloqatlarda ham tilimizni noto‘g‘i qo‘llayotganligimiz 
barchamizga sir emas.Bugungi kunga kelib, tilimizni to‘g‘ri foydalanayotganini 
faqatgina adabiyotlarda, gazeta,jurnallarda va ommaviy axborot vositalarida 
ko‘rishimiz mumkin.Ko‘chadagi ba’zi afishalarda ham tilimizdan noto‘g‘i 
foydalanishganini ko‘rishimiz mumkin.Biz tilimizdan to‘g‘ri foydalanish uchun
ko‘proq badiiy asarlar o ‘qishimiz, muloqat jarayonida so ‘zlarimizga ko 
‘proq e’tibor berishimiz kerak. 
Nutq tilning ifoda vositalaridan paydo bo‘lgan holda voqelikka 
aylanadigan fikr mazmunidir.Nutqimiz ikki turga bo‘linadi.Ichki va tashqi 
nutqimiz.Ichki nutqimiz bu ichimizda paydo bo ‘ladigan fikrlarimiz,xayollarimiz 
va qarashlarimiz orqali ommaga yetkazib beradigan ichki tovushimizdir.Ichki nutq 
har bir insonda har xil kechadi.Ba’zi insonlarda ichki nutq shunday kechadiki, 
omma qarshisida o‘z ichki nutqini bayon qilishda hayajonlanadi va nutqini 
ommaga yetkazib bera olmaydi.Bu hayajonnini yengish uchun ya’ni ommaga o‘z
ichki nutqini bayon qila olishi uchun ko‘proq o‘z ustida ishlashi 
kerak.Nutqimizning ikkinchi shalki esa tashqi nutq hisoblanadi.Tashqi nutq omma 
qarshisida va jamoat joylarda o ‘z hatti-hakatlarimiz va tovushlarimiz ta’siri 
natijasida vujudga keladigan nutqdir.Nutqimizni aniq va to‘g‘ri shakllanishida 
belgilar o‘zaro ro‘l o‘ynaydi.Aniqlikni buzishda ko‘pincha mana shu holatlar sabab 
bo‘ladi. 
1-sinonimlarni noto‘g‘ri qo ‘llash orqali; 
2-paronimlarni noto‘g‘ri qo‘llash orqali; 
3-so‘z tartibini almashtirib qo‘llash orqali; 
4-eskirgan so ‘zlarni to‘g‘ri qo‘llay olmaslik orqali; 

---

5-so ‘zlarni o‘z va ko‘chma ma’nolarini farqlay olmaslik orqali; 
Nutqimiz faqatgina og‘zaki nutqdan iborat bo‘libgina qolmay, yozma 
nutq shakli ham mavjud.Og‘zaki nutq tovushlardan iborat bo‘lsa, yozma 
nuqtimizda esa harflardan foydalanamiz. Yozma nuqtni yozayotgan muallif vaqt 
jihatdan bemalol fikrlash imkoniyatiga ega.Yozma nutq yozuvning kelib chiqishi 
va uning tarixi bilan chambarchas bog‘liqligi barchamizga ma’lum.Inson 
tafakkurining buyuk kashfiyoti, shubhasiz, yozuv sanatidir.Yozma nutq insonga 
tabiat,jamiyat,ruhiyat sirlarini o‘rgatish va o‘rganishdagi muhum omil 
hisoblanadi.Yozma nutqimiz asosan, yuridik hujjatlarda, axborot vositalari uchun 
tuzulgan matnlar kiradi.Yozma yuridik nutqimizda imkon qadar sodda va aniq 
mantiqli ifodalanish kerak.Yozma nutq tilning imloviy va grammatik qoidalariga 
rioya qilgan tarzda ifodalash talab qilinadi.Yozma nutq orqali bizga juda ko‘plab 
tarixda ijod qilgan buyuk allomalarimiz, mutaffakkirlarimiz va boshqa buyuk 
tarixchilarimizni ijodlari va qo‘llanmalari bizga meros bo‘lib qolgan. 
Til va nutqni farqlaydigan bo‘lsak,til va nutq hodislarini o‘zaro farqlashda 
ularning munosabat mohiyatlariini o‘rganishda muhum omildir.Til va nutqimiz 
tushunchalari tarixiy taraqqiyotlarda madaniy xizmatlari cheksizdir.Til muloqot 
uchun xizmat qilsa, nutq tilning amaliyot jarayonida tatbiq etilishdir.Kishi 
qalbidagi his tuyg‘lar, teran fikrlar tilda so‘zlar orqali bayon etiladi. Nutqning 
jozibadorligi shundaki inson qalbidan aytilgan iliq so‘zlar boshqalarni ham o‘ziga 
jalb etadi. Insonning ko‘rkiga ko‘rk bag‘ishlaydi.So‘zlarni o‘rinli qo‘llash har 
qanday sharoitda ham suhbatdoshining qalbiga yo‘l topa olish bu nutqning 
jozibadorligidandir. Til umumiy,nutq xususiy,til imkoniyat,nutq voqealik,til 
mohiyat,nutq esa hodisa hisoblanadi.Bu til va nutqning eng asosiy farqli tomoni 
hisoblandi. 
A bo‘lim 3-savol 
Yuristning yozma nutqida termin qo‘llash m’orlariga keladigan bo‘lsak, 
biz avvalo termin so‘zining ma’nosini chuqur anglashimiz kerak. Termin so‘zi 
lotinchadan olingan bo‘lib, terminus-chegara, had so‘zlaridan olingan.Termin so‘zi 
bulardan tashqari bilim yoki faoliyatning maxsus tushunchani ifodalovchi so‘z 
yoki so‘z birikmasi hisoblanadi. Ilm-fan, texnika, qishloq xo‘jaligi va san’atga doir 
tushunchalargni aniq nomini bildirgan bir ma’noli so‘zlar terminlar deyiladi. 

---

So‘zlar ko‘plab ma’nolarga ega bo‘lsa lekin terminlar bunday xususiyatga ega 
emasdir. Terminlar ham so‘zdir lekin u boshqa so‘zlardan ma’nosimimg aniqligi, 
bir ma’noga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Terminlar har bir sohada, shu soha 
vakillari nutqida qo‘llaniladi.
Kundalik hayotimizda ko‘p ishlatiladigan so‘zlar ham ayni paytda turli 
sohalarga doir terminlar hisoblanadi.Misol qilib keltiradigan bo‘lsak da’vo, 
ayblanuvchi,bosqinchilik,jinoyat,ohufurushlik, terrorizim, mafiya kabi so‘zlarni 
yuridik terminlarga keltirishimiz mumkin. Terminlarni o‘rganuvchi soha bu 
terminologiya deyiladi.Qonunlar tilini asosan terminlar tashkil qiladi.Lekin har 
qanday yuridik tushunchalarni ifodalash uchun terminlar oldiga ba’zi talablar 
qo‘yiladi.Yuridik terminlarning kundalik hayotimizdagi so‘zlardan farqli tomonlari 
shundaki. Iste’mol doirasida chegaralangan ma’noda ishlatilsa terminlarga 
aylanadi. Misol keltiradigan bo‘lsak guvoh, zarar, tuhmat,ayblash, qo‘rqitish kabi 
kundalik hayotimizdagi so‘zlar fan sohasida ilmiy va rasmiy ma’nolarni ifodalab 
hozirgi kunda terminlar qatoridan joy olgan. Masalan tuhmat so‘zi kundalik 
hayotimizda birovni nohaq ayiblash, nomini yomonga chiqarish, maqsadida o‘ylab 
chiqarilgan asossiz da’vo hisoblansa, yuridik termin sifatida esa bir shaxsning 
qadr-qimmatini yoki or-nomusiga qilinadigan tajovuz ma’nosini anglatadigan 
jinoyat nomi.Bundan tashqari jazo, jarima, qarz,hadya,omonat,kabi kundalik 
hayotimizdagi so‘zlar ham yuridik tushunchalarni bildiradi va terminologik fanda 
qo‘llaniladi.Termin aniq konkret tushunchalarni bildiradi.Bir so‘z bir nechta 
sohaning termini bo‘lishi mumkin. Lekin bu so‘zlar har bir sohada har xil 
ma’nolarni anglatadi. Misol qilib keltiradigan bo‘lsak, topshiriq so‘zi pedagogik 
terminologiyada o‘quvchilarga yoki talabalarga beriladigan vazifa ma’nosida 
kelsa, yuridik terminologiyada topshiriq so‘zi huquq sohasida faoliyat 
ko‘rsatadigan xodimga beriladigan muhim vazifa ma’nosini bildiradi. Operatsiya 
so‘zi tibbiyotda jarrohlik bilan bog‘liq ma’noni anglatsa, yuridik terminologiyada 
esa maxfiy topshiriq yuzasidan o‘tkiziladigan tadbir nomini bildiradi. 
Terminlarning yana bir o‘ziga xos belgisi, terminlar rasmiylashgan so‘zlar 
bo‘lganlari uchun respublika miqyosida hatto dunyo miqyosida bir tushunchani 
anglatishi biz huquqshunoslar uchun ma’lumdir. Fikrimizga misol qilib aytadigan 
bo‘lsak, demokratiya, parlament, respublika, president, amnistiya, konstitutsiya, 
deputat, monarxiya va hokozolar kiradi. Bunday terminlar esa yer yuzining barcha 

---

qit’alarida bir xil ma’nolarga egadir.Yuridik terminlarga misollar keltiradigan 
bo‘sak, yurisprudensiya, kafolat, dalil, advokat, burch, sudya, notarius, hukm, 
da’vo, kabi so‘zlarni keltirishimiz mumkin.Yana misollar qilib yuridik terminlarga 
tarixiy terminlarni ham kiritishimiz mumkin; ellikboshi, mingboshi, qozi, rais, 
oqsoqol, cho‘pon, eshikog‘aboshi, ko‘kaldosh kabi so‘zlarni keltirishimiz 
mumkindir. Biz huquqshunoslar yuridik terminlardan to‘g‘ri foydalanish uchun 
yuridik terminologiya fanini chuqurroq o‘rganishimiz va ularga amal qilishimiz 
zarurdir.
B bo‘lim 1-kazus 
Rivojlangan axborot zamonida har bir shaxs axborotni olish , tarkatish 
huquqiga ega. Lekin konunimizda bеlgilangan xolatlar bundan mustasnodir.
Hozirgi kunda intеrnеt orqali bеrilayotgan habarlar , ma’lumotlar turli xil 
ko‘rinishda amalga oshirilmokda. 
Shaxsni kamolotida yozma nutqning ahamiyati katta.So‘zni o‘z o‘rnida
to‘g‘ri ishlata bilish uchun uning ma’nosini anglash zarur, so‘zning ma’nosini 
tushunmaslik uni xato qo‘llashga olib keladi. Chiroyli, teran, ravon nutq insonning 
ziynatidir. Shaxsni bеrayotgan ma’lumotlari imlo qoidalariga rioya qilingan holda 
amalga oshirilishi kеrak. 
Buni huquqiy tomondan oladigan bo‘lsak, o‘zbеk tili imlo qoidalari 
to‘g‘risidagi qonunga binoan yetkazilayotgan har bir ma’lumot ushbu qoidalarga 
mos bo‘lishi kеrak.Afsuski blog yurituvchilar tomonidan imlo qoidalari ochik -
oydin buzilmoqda . 
Bularni oldini olish uchun bir qator chora tadbirlarni ishlab chiqish kеrak. 
Masalan : Imlo qoidalarini buzish uchun javobgarlik holatini aniq bеlgilab olish 
kеrak .Buni ma’naviy tomoniga o‘tadigan bo‘lsak , kеlgusi avlodni shakllanishida 
salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin . 
Chunki axborotdan foydalanyotgan tomon imlo qoidalarini buzilganligini 
bilmasligi mumkin , oqibatda u ham ushbu xatolarga yo‘l ko‘yadi . 
Bu esa ta’limga, ma’naviyatimizga o‘z salbiy ta’sirini ko‘rsatmasdan 
qolmaydi . 
Davlatimiz tomonidan o‘zbеk tili imlo qoidalariga rioya qilinish bo‘yicha 
maxsus komissiya faoliyat olib borsa ham bu holatda anchagini ijobiy siljish 

---

bo‘ladi .O‘zbеk tili imlo qoidalariga rioya qilinmasdan bildirilgan har bir habarlar, 
ma’lumotlar foydalanuvchida ishonchsizlikni paydo qiladi.