|
Касаба уюшмалари ва бошқа жамоат ташкилотларининг вакиллиги. Касаба уюшмаларининг вазифаларидан бири ўз аъзоларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судда ҳимоя қилишдан иборат бўлганлиги сабабли касаба уюшмалари судда жамоатчилик асосида вакиллик қиладилар.
Судда касаба уюшмасининг вакилининг тарафлар ёки учинчи шахслар вакили сифатида иштирок этиши ихтиёрий вакилликнинг бири тури бўлиб саналади.
Касаба уюшмалари фақат уюшма аъзоларининг ишлари бўйичагина эмас, балки мазкур ташкилотнинг ҳамма ишчи ва хизматчилари бўйичаҳам судда вакилликни амалга оширишлари мумкин. Касаба уюшмаларининг судда меҳнат масалалари ҳамда маиший ва маданий масалалар бўйича ходимларнинг манфаатларини химоя қилишга бўлган ҳуқуқлари меҳнат қонунчилигида ҳам назарда тутилган. Судда вакиллик қилиш касаба уюшмалари юридик консулътацияларда хизмат қилувчи юристконсулътлар томонидан амалга оширилиши мумкин.
Ижодий фаолият билан шуғулланувчи шахслар: ёзувчилар, композиторлар, рассомлар ва шу каби бошқа уюшмаларнинг ҳузуридаги муаллифлик ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бошқармаларига юклатилади. Ихтиролар фойдали моделлар ва саноат намуналари тўғрисидаги 1994 – йил 6–май қонунининг 40–моддасига кўра ихтирочилар ва рационализаторларнинг авторлик ҳуқуқларини судда ҳимоя қилишни уларнинг жамиятлари амалга оширадилар. Ижодий меҳнат ходимларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судда ҳимоя қилиш учун юқоридаги кўрсатилган ташкилотлар тегишли топшириқлар беришлари мумкин.
Юридик шахсларнинг вакиллиги. Юридик шахсларнинг фуқаролик ишларини судда уларнинг қонун, устав ёки низом бўйича берилган ваколат доирасида ҳаракат қилувчи органлар ёки уларнинг вакиллари юритади.
Юридик шахс органи сифатида ишда қатнашаётган ташкилотларнинг раҳбарлари, ўзларининг ҳизмат лавозимлари ёки ваколатларини тасдиқлайдиган хужжатларини судга тақдим этадилар. Ташкилотлар номидан бериладигон ишончнома ташкилот раҳбари томонидан имзоланиб,имзо ташкилот мухри билан тасдиқланади.
Ташкилот рахбари судга ўзларининг хизмат лавозимларини тасдиқлайдиган хужжатлар тақдим этадилар.
Ташкилот рахбарининг ўз муассасаси ёки корхонасининг иши бўйича бевосита шахсан иштирок этишини, шунингдек ҳайъат орган аъзоларидан бирининг иштирок этишини юридик шахс вакилининг иштирок этиши сифатида кўрилиши мумкин эмас.
Юридик шахсларнинг вакиллигига кўра процессда юридик шахс органларининг эрки бўйича ҳам иштирок этишини фараз қилади, аммо юридик шахсларнинг вакиллик қилишларига асос кўпинча топшириқ шартномаси бўлмасдан, балки меҳнат шартномаси бўлади.
Аксарият корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг ходимлари таркибида юристконсулътлар хам бўлади. Юридик шахсларнинг ишлари бўйича судда вакиллик қилиш бурчи уларга юклатилади. Баъзи холларда юридик шахс вакили топшириқ шартномаси бўйича ҳам фуқаролик ишида иштирок этиши мумкин. Бундай холларда вакилга тегишли ваколат юридик шахс органи томонидан берилган бўлиши керак. Процессда юридик шахс вакилининг иштирок этиши суд мажлисида ташкилот раҳбарининг ҳам бевосита иштирок этишига тўсқинлик қилмайди.
Уставли вакиллик. Юқорида кўрсатилганлардан ташқари кооператив ташкилотларнинг уставлари билан назарда тутилган уставли вакиллик деб аталадиган вакиллик ҳам мавжуд. Матлубот жамиятларининг вилоят, республика матлубот жамиятлари республика уюшмасининг правлениеси республика матлубот жамиятлари уюшмасининг ҳамда матлубот кооперацияси ташкилотларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадларида суд ва хўжалик судларида шу жумладан давлат, кооператив ва жамоат ташкилотларида ҳамда корхоналарда олиб бориладиган низоли ишлар бўйича вакиллик филиш мумкинлиги кўрсатилган.
Судда вакиллик қилувчини ҳуқуқлари (ваколатлари).
Судда вакиллик қилувчи ўзига қонун, устав, низомнома ва шартнома билан белгиланган ҳуқуқларга эгадур. Вакил ваколатнома берувчининг манфаатларини кўзлаб процессуал ҳаракатлар қилиш, ишнинг судда кўрилишида муайян далилларни келтириш, уларнинг текширилишини илтимос қилиш далилларни бахоланиши, фактларнинг белгиланиши, муайян ҳуқуқий меъёрларининг тадбиқ қилиниши тўғрисида ўз фикрини айтишга ҳақли хисобланади.
Судда вакиллик қилувчи баъзи махсус ҳуқуқлар тарафлар (даъвогар, жавобгар, учинчи шахслар) томонидан берилган ваколатномада ифода этилган бўлсагина амалга ошира олади. Вакил ФПКнинг 54–моддаси мазмунида англашилишича, судда иш юритиш ваколатлари вакилга ҳамма процессуал харакатларни ваколат берувчи номидан амалга ошириш ҳуқуқини беради.
Вакилга бериладиган ваколатнинг расмийлаштирилиши тўғрисида қоидалар ФПКнинг 53–моддасида берилган. Бу ҳуқуқий меъёрларда кўрсатилишича, вакилнинг ваколати қонунга мувофиқ берилган ва расмийлаштирилган ваколатномаларда (ишончномада) ифодаланган бўлиши лозим.
Судда вакиллик масаласи амалдаги Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Процессуал Кодексининг 7-боби 65-70-моддаларида белгиланган бўлиб, судда вакиллик фуқаронинг ўз ишини вакили орқали юритиши мумкин.
Ўзбекистон Республикаси Конститутсиясининг 116-моддасида суд ишини юритишнинг ҳар қандай босқичида малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқи кафолатлаб қўйилган бўлиб, ўз навбатида, фуқаролар учун малакали юридик ёрдам турли шаклларда берилиши мумкин. Айнан суддаги вакиллик малакали юридик ёрдам кўрсатишнинг муҳим кўринишларидан бири ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 65-моддасида фуқаролар ўз ишларини судда шахсан ёки ўз вакиллари орқали юритишлари мумкинлиги мустаҳкамланган бўлиб, бу фуқаронинг ишда шахсан қатнашувини инкор этмайди.
Фуқаролик протсессцуал ҳуқуқий муносабатларда вакил олдида турган мақсадлар ўзига хос хусусиятларга эга, яъни биринчидан, вакил ваколат берган шахсга малакали юридик ёрдам кўрсатади, иккинчидан эса, судлар томонидан одил судловнинг амалга оширилишига кўмаклашади.
Фуқаролик процессуал ҳуқуқий муносабатларда процессуал қонунда назарда тутилган воситалардангина, яни қарши даъво қўзғатиш, этироз билдириш, илтимоснома билдириш кабилардан фойдаланиш мумкин.
Шу ўринда Судда вакиллик қилиш мустақил институт ҳисобланиб, уни фуқаролик ҳуқуқидаги вакилликдан вакил ва унга ишонч билдирувчи шахс ўрта сидаги муносабатларнинг характери ва мақсади, субъект таркиби, маълум юридик ҳаракатларни бажаришга берилган топшириқлар, келтириб чиқарувчи оқибатлари ва асослари бўйича фарқлаш мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
