|
Биринчидан, касаба уюшмаларининг норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаларини ишлаб чиқишда иштирок этиш ҳуқуқи мавжуд. Бунга кўра, Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси меҳнатга ва бошқа ижтимоий-иқтисодий масалаларга оид норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни яратишда бевосита иштирок этиш ҳуқуқига эга, шунингдек, ушбу маслаларга доир ишлаб чиқилган лойиҳаларни тегишли давлат органларига таклиф сифатида киритиш ҳуқуқига эга. Ушбу норма нафақат мазкур Қонун, балки Ўзбекистон Республикасининг “Ижтимоий шериклик тўғрисида”ги17 Қонуннинг бир қатор моддаларида ҳам ўз ифодасини топган.
Иккинчидан, касаба уюшмаларининг ўз аъзоларининг меҳнат соҳасидаги ҳуқуқларини ҳимоя қилишда иштирок этадилар ва ташкилот ўз иштирокчиларининг меҳнат ҳуқуқларини муҳофаза қилади, иш билан таъминлаш борасида давлат сиёсатини ишлаб чиқишда бевосита иштирок этади ва ташкилот, корҳона ва муассасаларида меҳнат шартномаси бекор қилинган шахсларни ижтимоий ҳимоя бўйича жамоа шартномаларига таклифлар беради. Бундан ташқари, иш берувчининг ташаббуси билан ёки штатлар қисқариши туфайли меҳнат шартномаси бекор қилинган ходимлар ҳуқуларини ҳимоя қилишда иштирок этадилар. Ушбу норма Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг қатор моддаларида белгиланган. Жумладан, 100-модда, 2-қисм, 1-бандига асосан, технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ходимлар сони (штати) ёки иш хусусиятининг ўзгаришига олиб келган ишлар ҳажмининг қисқарганлиги ёхуд корхонанинг тугатилганлиги муносабати билан ходим билан тузилган меҳнат шартномаси бекор қилинганда, Меҳнат Кодексининг 101-моддасига асосан, башарти жамоа келишуви ёки жамоа шартномасида меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилиш учун касаба уюшмаси қўмитаси ёки ходимлар бошқа вакиллик органининг олдиндан розилигини олиш назарда тутилган бўлса, шартномани бундай розиликни олмай туриб бекор қилишга йўл қўйилмайди18. Шунингдек, Меҳнат кодексининг юқоридаги моддаси ва яна бир неча моддаларида касаба уюшмаларининг роли ва иштироки тўғрисида қоидалар ёритилган. Унга кўра корхона, ташкилот, муассасаларнинг барча ходимлари ва иш берувчиларига нисбатан кўлланилади. Касаба уюшмалари тўғрисидаги қонун ҳужжатида эса нормаларнинг амал қилиш доираси фақатгина ўз аъзоларига нисбатан қўлланилади.
Шу ўринда этиборимизни муҳим жиҳатга қаратсак, баъзи манбааларда Касаба уюшмалари ўз аъзоларининг меҳнат ҳуқуқини ҳимоя қилади, иш билан таъминлаш борасидаги давлат сиёсатини ишлаб чиқишда иштирок этади, ташкилотларда ишдан бўшатиладиган шахсларни ижтимоий ҳимоя қилишнинг қонун ҳужжатлари асосида жамоа шартномасида белгиланадиган чора-тадбирларини таклиф этади дея белгиланган. Лекин амалиётда корхоналардаги ушбу меҳнат ҳуқуқий муносабатларда ходимларнинг ҳуқуқлларини ҳимоя қилишда аъзо ёки аъзо эмаслигидан қатъий назар касаба уюшмаси қўмитаси фаол иштирок этади. Бу касаба уюшмаларининг ўзига хос жиҳати ҳисобланади.
Юқоридагилардан келиб чиқиб касаба уюшмаларининг учинчи йўналишдаги ҳуқуқларини ёритиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Учинчи йўналиш бу жамоатчилик назоратини олиб боришни тартибга солган. Касаба уюшмаларининг қонун ҳужжатларига риоя этиш ва иш берувчилар ёки уларнинг бирлашмалари томонидан жамоа шартномалари, келишувлари бажарилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга оширишади.
Кўриниб турибдики, касаба уюшмалари аввало, Республика миқёсида тегишли соҳадаги қонунларга риоя этилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга оширади. Шунингдек, корхоналар миқёсида иш берувчилар ёки уларнинг вакиллари томонидан жамоа шартномалари, жамоа келишувлари қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назоратини олиб боради.
Тўртинчи йўналиш бу касаба уюшмаларининг музокаралар олиб бориш ва жамоа шартномалари, келушувлари тузиш ҳуқуқларидир.
Юқоридагилардан ташқари Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларига асоан, касаба уюшмалари ходимларнинг ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларини ҳимоя қилишда иштирок этиш, меҳнатга оид масалалар ва ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг бошқа масалалари юзасидан ахборот олиш ва тегишли соҳалар бўйича Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаларини тузишда иштирок этиш ҳуқуқига эга.
Do'stlaringiz bilan baham: |
