Тошкент давлат юридик университети фуқаролик ҳУҚУҚИ дарслик II қисм

4 §. Меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳнома бериш
Меросни қабул қилиб олиш бир томонлама битим бўлгани сабабли, меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисидаги гувоҳнома олиш меросни қабул қилиб олган меросхўрнинг мажбурияти эмас, балки уларнинг ҳуқуқи бўлиб ҳисобланади.
Мерос очилган жойдаги нотариус меросхўрларнинг ёзма аризаларига кўра меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳнома беради. Қоида тариқасида меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳнома мерос очилган кундан эътиборан олти ой ўтгандан кейин берилади. Лекин, қонун бўйича мерос очилганида ҳам, васиятнома бўйича мерос очилганида ҳам, агар нотариус тегишли мол-мулкка ёхуд бутун меросга нисбатан гувоҳнома беришни сўраб мурожаат этган шахслардан бошқа меросхўрлар йўқлиги тўғрисида маълумотларга эга бўлса, гувоҳнома олти ой муддат ўтмасдан туриб ҳам берилиши мумкин.
Ўзбекистон Республикасининг “Нотариат тўғрисида”ги Қонунида меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳнома бериш шартлари белгилаб қўйилган. Унга кўра, нотариус қонун бўйича меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳнома бериш чоғида тегишли далилларни талаб қилиб олиш йўли билан мерос қолдирувчининг вафот этганлигини, мерос очилган жой ва вақтни, меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳнома беришни сўраб ариза топширган шахсларнинг мерос қолдирувчи билан қонун бўйича ворисликка чақириш учун асос бўладиган муносабатлари мавжудлиги ёки мавжуд эмаслигини, мерос мол-мулкнинг таркиби ва жойини текшириб кўради. Шунингдек, васият бўйича меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳнома олиш учун эса, юқорида кўрсатиб ўтилган ҳужжатлардан ташқари, васиятноманинг борлиги, унинг бекор қилинмаганлиги, мажбурий ҳиссага ҳуқуқи бўлган ворисларнинг доираси аниқланиши керак.
Меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисидаги гувоҳнома барча меросхўрларга биргаликда ёки уларнинг хоҳишига кўра, ҳар бирига алоҳида берилиши мумкин. Меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисидаги гувоҳнома мерос мулкнинг ҳаммасига ёки меросхўрлар хоҳишига кўра, унинг бир қисмига берилиши мумкин. Мерос мулкнинг қолган қисмига эса, кейинчалик қўшимча гувоҳнома берилиши мумкин.
Агар қонун бўйича ҳам, васиятнома бўйича ҳам меросхўрлар бўлмаса ёхуд меросхўрлардан ҳеч қайсиси ворислик ҳуқуқига эга бўлмаса ёхуд уларнинг ҳаммаси меросдан воз кечган бўлса, мерос мол-мулк эгасиз деб ҳисобланади. Мерос мол-мулки мерос очилган жойдаги маҳаллий давлат ҳокимияти органи ёки фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органининг аризаси бўйича мерос очилган кундан эътиборан уч йил ўтганидан кейин суднинг қарори асосида эгасиз деб топилади. Фақат мерос мол-мулки, агар уни қўриқлаш ва бошқариш билан боғлиқ харажатлар унинг қийматидан ошиб кетса, кўрсатилган муддат ўтишидан олдин эгасиз деб топилиши мумкин. Мерос мол-мулки эгасиз деб топилганда, у жойлашган жойдаги фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мулкига ўтади, бу орган мол-мулкдан воз кечган тақдирда, давлат мулкига ўтади.