Тошкент давлат юридик университети фуқаролик ҳУҚУҚИ дарслик II қисм

Назорат учун саволлар:
1. Мол-мулкни ишончли бошқариш тушунчаси ва қўлланиш соҳалари бўйича топшириқ, агентлик ва воситачилик шартномалари билан ўхшаш ва фарқли жиҳатларини кўрсатинг?
2. Мол-мулкни ишончли бошқаришнинг вужудга келиш асосларининг – фуқаролик ҳуқуқининг алоҳида субинститут сифатидаги моҳиятини ёритинг?
3. Тадбиркор “М” фирмаси ўзига тегишли бўлган мутлоқ ҳуқуқларни тадбиркор “С”га ишончли бошқаришга беришга қарор қилди ва бу ҳақда шартнома тузишга таклиф қилди. Ушбу таклифга тадбиркор “С” ўзининг розилигини билдирди. Бироқ, тадбиркор “С”нинг юридик хизмати ходими мутлоқ ҳуқуқлар ишончли бошқариш шартномасини эмас, балки франшизинг шартномаси предмети бўла олиши мумкинлигини таъкидлаш франшизинг шартномаси тузишни таклиф қилди.
Ушбу ҳолатда тадбиркор “М” фирмаси ўзига тегишли бўлган мутлоқ ҳуқуқларни мол-мулкни ишончли бошқаришга бера оладими? Фикрингизни Ўзбекистон Республикаси қонунчилиги асосида баён қилинг.
50-боб. Комплекс тадбиркорлик лицензияси (Франшизинг)
1. Франшизинг шартномаси тушунчаси ва аҳамияти

Янги ташкил этилаётган корхоналар учун бизнес муваффақиятини таъминлаш энг асосий вазифадир. Бугунги кунда глобаллашув ва рақобатнинг ривожланиши шароитида истеъмолчи энг яхши сифатдаги, жаҳон стандартларига мос келадиган маҳсулотни танлашга хақли. Бу эса, ўз навбатида, тадбиркорлардан маҳсулот (хизмат) сифатини яхшилашга ҳамда уни реклама қилишга кўпроқ ҳаражат ва ғайратни талаб қилади. Ўз кучини бизнес оламида синаб кўрмоқчи бўлганларга тадбиркорлик фаолияти учун хавфсиз конструкцияларни танлаш мақсадга мувофиқ. Уларнинг бир нечтасини келтириш мумкин.

Биринчиси, бу номи танилган маҳсулот дистрибуцияси. Бундай конструкция янги ташкил этилган корхонага бошқа ишлаб чиқарувчи-корхонадан унинг муайян маҳсулотини алоҳида ҳудудда сотиш ҳуқуқини олиш имконини беради. Мисол тариқасида авиачипталар дистрибьюторларини ёки “Procter & Gamble”, “Nestle” компаниялари маҳсулотларини ва ҳ.к.ларни айтиш мумкин.
Иккинчиси - номи танилган маҳсулот ишлаб чиқарувчиси билан бирга худди шундай маҳсулот ишлаб чиқарувчи корхона ташкил этиш, бунда муассис ҳам шу маҳсулотга ихтисослашади. Қўшма корхона маҳсулотни бир ҳудуддан бошқасига етказиб бериш ҳаражатларини анча камайтириши мумкин. Чунончи, қисқа вақт ичида Ўзбекистонда юқори сифатли мойлаш материалларини ишлаб чиқарувчи “Уз-Тексако”, автобусларни ишлаб чиқарувчи “Mercedes-Benz Central Asia” каби бир қатор қўшма корхоналар таъсис этилган.
Учинчи шакл - компания бошқа бир муваффақиятлироқ компаниядан муайян ҳақ эвазига мутлақ ҳуқуқлар комплекси (лицензия комплекс)ини олади. Бошқача қилиб айтганда, бир шахс бошқасига ўзининг фирма номидан, ҳимояланадиган тижорат ахборотидан, товар белгисидан ва ҳ.к.лардан фойдаланишга рухсат беради. Натижада янги ташкил этилган корхона, ўзи мустақил бўлгани ҳолда ташқи кўринишидан таниқли ресторан, дўкон ёки ишлаб чикарувчи билан бир хил бўлади. Бизнес-фаолиятнинг бундай конструкцияси франшизинг деб аталади ҳамда жаҳон амалиётининг кўрсатишича, кўпроқ аҳолига ижтимоий-маиший хизмат кўрсатиш соҳаларида қўлланилади.
Франшизинг бизнесни юритишнинг самарали шакли сифатида бозор иқтисодиёти ривожланган барча мамлакатларда қўлланилади, иштирокчилар эса бир қатор афзалликларни кўлга киритади. Масалан, бошловчи тадбиркорлар учун бундай шакл барқарор ва даромадли бизнес асосида ўз ишини очиш имконини беради, ўз навбатида, таниқли компаниялар шу тариқа бозордаги ўз позицияларини кенгайтирадилар ва мустаҳкамлаб оладилар.
Франшизинг бир қатор афзалликларга эга, бу ерда гaп ҳақиқатан ҳам ушбу воситанинг фойдали жиҳатлари ҳақида кетмоқда, чунки улар жараённинг турли иштирокчилари учун қулай. Чунончи, франчайзер (франшизани берувчи) учун - бу катта инвестицияларсиз янги бозорга кириб бориш. Франчайзи (франшизани олувчи) учун эса бу франчайзернинг ёрдамида таваккалчилиги, муваффақиятсизлик ва мағлуб бўлиш хавфи паст бўлган янги фаолият тури билан шуғулланишни англатади. Франчайзернинг ёрдами муайян кўникмалар, усулларни ўрганиш, шунингдек кўмак бериш ва ходимларни ўқитишдан иборат.
Шу боис ушбу механизм кичик ва ўрта корхоналар, иш бошлаётган тадбиркорлар учун мутлақо янги имкониятларни очади. Ўзбекистонда франшиза иқтисодиётнинг бир қатор замонавий тармоқларида ўзининг ёрқин ифодасини топган: Чунончи, иқтисодиётдаги энг машҳур Франшизинг “Coca-Cola” компанияси, таълим соҳасида эса - Халқаро Вестминстер университети, Сингапур менежмент институти каби олий ўқув юртлари ва ҳ.к.лар.