Toshkent davlat yuridik instituti o. T. Xusanov

 
§ 5. Fuqarolar huquqlarini himoyalash 
Shaxs fuqaro bo„lgach, fuqaro va davlat o„rtasida ma'lum munosabatlar 
orqali uzviy bog„lanish vujudga keladi. Bu bog„liqlik o„zaro huquq va 
majburiyatlar orqali mustahkamlandi.
Fuqaroni davlat oldidagi majburiyatlari ularning Konstitutsiya va 
qonunlarda belgilangan burchlari orqali amalga oshirilsa, o„z navbatida davlatning 
fuqaro oldidagi majburiyatlari ham konstitutsiyada belgilangan mas'uliyati orqali 
amalga oshiriladi. 
Davlatning fuqaro oldidagi mas'ulligi Konstitutsiyaviy tuzum prinsiplari 
darajasiga ko„tarilganligi (2-modda), mamlakat ichkarisida ham tashqarida ham 
davlat faoliyatini fuqarolar huquqlarini, manfaatini himoyalashga yo„naltirishga 

---

141 
asos bo„ladi. 
Konstitutsiyaning 22-moddasida bu masalani qonuniy ifodasi o„z o„rnini 
topgan. Unga asosan “O„zbeknston Respublikasi o„z hududida ham, uning 
tashqarisida ham o„z fuqarolarini huquqiy himoya qilish va ularga homiylik 
ko„rsatishni kafolatlaydi”. 
Fuqarolarning mamlakat hududida himoya qilish turli vositalar orqali 
amalga oshiriladi. Bular: 
- Fuqarolar huquq va erkinliklarini Konstitutsiya va qonunlarda belgilab 
qo„yilishi; 
- Fuqarolar huquqlari va erkinliklarini ta'minlovchi, buzilgan huquqlarni 
tiklovchi davlat organlar tizimini o„rnatilishi; 
- Fuqarolarning huquqlarini himoya qiluvchi nodavlat tuzumlari faoliyatiga 
ko„maklashish. 
Avvalgi bandlarda aytilganidek, fuqarolar huquqlarini ta'minlashda sud 
organlarining faoliyati alohidadir. Sudlar to„g„risidagi qonunda, sudlarning asosiy 
vazifasi fuqarolar huquqlarini himoya qilish deb ko„rsatilgan. Boshqa davlat 
organlarining faoliyatiga tegishli qonunlarni quradigan bo„lsak, ularda ham 
fuqarolarning huquqlari, xavfsizligini ta'minlash vazifasi mavjudligini kuramiz. 
Konstitutsiyaning 100-moddasida, maxalliy hokimiyat organlari ixtiyoriga 
kiritilgan vazifalar katorida, fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash ko„rsatilgan, bu 
“Mahalliy davlat hokimiyati to„g„risida”gi qonunda yanada kengrok ifodalangan. 
O„zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi, Bosh prokuraturasi, Adliya 
vazirligi tartibida inson huquqlarini himoya qiluvchi maxsus tuzilmalar tashkil 
qilingan va ular samarali faoliyat ko„rsatmoqda. 
2011-yil 23-avgustdagi “O„zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi 
faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to„g„risida”gi O„zbekiston 
Respublikasi Prezidenti qarorida norma ijodkorligi va huquqni qo„llash amaliyoti 
sohasida fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini ishonchli himoya 
qilish, Adliya vazirligining asosiy vazifalaridan kilib belgilandi. 
O„zbekistonda fuqarolar huquqlarini himoya qiluvchi milliy institutlar tizimi 

---

142 
yaratilgan. Oliy Majlisning inson huquqlari bo„yicha vakili (Ombudsman) va 
O„zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo„yicha milliy markazi inson 
huquqlarini himoya qilishda muhim rol o„ynovchi milliy institutlardandir. 
O„zbekiston Respublikasi fuqarolarining huquqlari, manfaatlari nafaqat 
mamlakat ichkarisida, mamlakat tashqarisida boshqa mamlakatlar hududida ham 
O„zbekiston davlati tomonidan himoya qilinadi. Bu vazifani bevosita 
O„zbekistonning tashqi mamlakatlardagi diplomatik va konsullik idoralari bajaradi. 
O„zbekiston fuqarolari chet ellarda surishtiruv, tergov, sud organlari tomonidan 
javobgarlikka tortilsa, davlat ularni huquqiy himoya qilish, advokatlar bilan 
ta'minlash choralarini ko„rish mumkin. 
Bularning barchasi O„zbekiston Konstitutsiyasining 43-moddasida 
mustahkamlangan – “Davlat fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda 
mustahkamlangan huquqlari va erkinlarini ta'minlaydi” – degan qoidani amaliy 
ifodasidir. Davlatning fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta'minlash mas'uliyati 
mamlakat ichkarisida ham, xorij mamlakatlarda ham amalga oshiriladi. 
Fuqarolar huquqlarini himoya qilishda Ombudsman instituti muhim rol 
o„ynaydi, bu haqda Prezident shunday degan edi: “Oliy Majlis tarkibida inson 
huquqlari masalasi bilan shug„illanuvchi vakillik tashkil etilsa maqsadga muvofiq 
bo„lar edi, deb o„ylayman. Bu Oliy qonunchilik organimiz maqomiga mos keladi. 
Muhimi u jamiyatimizda inson huquqlari muammosini hal etishni yangi sifat 
darajasiga ko„tarishga xizmat qiladi”
1
. 
1997-yil aprelda “Oliy Majlisning inson huquqlari bo„yicha vakili 
(Ombudsman) to„g„risida” qonun qabul qilindi. Vakilni saylash tartibi amaldagi 
konstitutsiyamizda ko„zda tutilgan. Uning eng asosiy vazifasi fuqarolar huquqini 
himoya qilishdir. Buning uchun u yetarli vakolatga ega. 
Xuddi shuningdek 1996-yil 31-oktyabrdagi Respublika Prezidentining 
farmoni bilan tashkil etilgan, O„zbekiston Respublikasi inson huquqlari bo„yicha 
milliy markaz, fuqarolar huquqini himoya qilishda alohida o„ringa ega. Unga 
1
Каримов 
И.А. 
Ўзбекистоннинг 
сиѐсий-ижтимоий 
ва 
иқтисодий 
истиқболининг 
асосий 

---

143 
qo„yidagi vazifalar yuklangan: 
- Inson huquqlari bo„yicha milliy qonunchilik va xalqaro huquq normalarini 
amalga oshirsin strategiyasini ishlab chiqish va ularni amalga oshirishga 
ko„maklashish; 
- Inson huquqlari sohasida xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish; 
- Mamlakatda inson huquqlari ahvoli haqida milliy ma'ruzalar tayyorlash va 
boshqalar. Markazga fuqarolarni huquqiy ongi va madaniyatini oshirish, 
fuqarolarni huquqiy ma'lumotlar bilan ta'minlash borasida ham ko„pgina vazifalar 
yuklashgan.