Toshkent davlat yuridik instituti o. M. Mad aliyev prokuror nazorati

ishtirokchilarining
amaldagi 
qonunlar bilan kafolatlangan huquq va erkinliklarini poymol qilini- 
shiga, qonunning har qanday tarzda buzilishiga yo‘l qo‘yilmasin.
6.7. Jinoyat sodir etganlikda gum on qilingan va ayblangan 
shaxslarni ushlash, ularga ehtiyot choralarini qo‘llashda qonuniylik, 
odillik, insonparvarlik tamoyillariga tayanilsin. Ushbu masalalarni 
tartibga soluvchi qonun talablariga qat’iy rioya qilinsin.
6.8. Voyaga yetmaganlar va ayollarga nisbatan qamoqqa olish 
ehtiyot chorasini q o ‘llash masalasi faqat qonunda ko‘rsatilgan 
hollarda hamda ayblanuvchining tergovdan qochib-yashirinishi 
mumkinligi ehtimolini tasdiqlovchi aniq asoslar bo‘lgan taqdirda 
muhokama qilinsin.
Voyaga yetmaganlar va ayollarni qamoqqa olishga ruxsat berish 
masalasini hal qilishda prokuror ularni shaxsan so‘roq qilishi 
shartligi belgilab qo‘yilsin.
6.9. Iqtisodiyot sohasida jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan 
shaxslarga nisbatan ehtiyot choralarini qo‘llash masalasiga e’tibor 
kuchaytirilib, uni muhokama etishda jinoyat oqibatida yetkazilgan 
zaraming qoplangani holatiga hal qiluvchi mezon tariqasida qaralsin.
6.10. Chet el fuqarolari va fuqaroligi b o ‘lmagan shaxslarni ush­
lash, hibsga olish va jinoiy javobgarlikka tortishda 0 ‘zbekiston 
Respublikasi hududida amalda bo‘lgan qonunlar va xalqaro-huquqiy 
hujjatlarda nazarda tutilgan talablarga q at’iy rioya qilinsin.
6.11. Dastlabki tergov jarayonida qamoqqa olish ehtiyot cho­
rasini o ‘zgartirish uchun qonunda k o ‘rsatilgan asoslar vujudga kel- 
gan taqdirda, tegishli qarorda ular to'liq ko‘rsatilgan holda gumon- 
lanuvchi yoki ayblanuvchini qam oqdan ozod qilish masalasi ko‘rib 
chiqilsin.
Prokurorning yoki tergovchining qarori bilan qam oqdan ozod 
qilingan shaxs haqida zudlik bilan yuqori turuvchi prokurorga xabar 
berilsin.
7. 
Fuqarolarning huquqlarini cheklash bilan bog‘liq tergov 
harakatlarini o ‘tkazishda qonunni h ar qanday tarzda chetlab o'tish,
95

---

adolatsizlik va shaxsning qadr-qim m ati, sha’nini kamsitishga yo‘l 
qo‘yish kabi holatlarga favqulodda hodisa deb qaralib, bunga yo‘l 
q o ‘ygan shaxslarning javobgarlik masalasi qonun doirasida q at’iy 
hal etilsin.
Prokuror roziligisiz o ‘tkazilgan tintuvlarning asosiyligi zudlik 
bilan tekshirilsin, zaruratsiz va qonunga xilof tarzda tintuv o ‘tkazish 
va ashyolarni olib qo'yishning har bir holati yuzasidan tekshiruv 
o ‘tkazilib, qonuniy baho berilsin.
8. Jinoyat sodir qilganlikda gumondor sifatida fiiqarolami ushlab 
turishning qonuniyligi ustidan nazorat kuchaytirilsin. Vaqtinchalik 
ushlash hibsxonaiarida fuqarolarning saqlanishini qonuniyligi har 
10 kunda bir m arta tekshirilsin va aniqlangan qonun buzish holat- 
larini darhol bartaraf etish choralari ko‘rilsin.
9. Qamoqqa olishga sanksiya berish, ayblanuvchini qam oqda 
ushlab turish va tergov m uddatini uzaytirish to ‘g‘risidagi iltimos­
nom ani ko ‘rib chiqishda prokurorlar jinoyat ishi materiallari bilan 
tanishib, yig‘ilgan dalillarni chuqur o'rganib, tanqidiy baho ber- 
sinlar.
10. D astlabki tergov va ayblanuvchini qam oqda saqlash 
muddatini uzaytirishda jinoyat protsessual kodeksi talablariga q at’iy 
amal qilinsin.
10.1. Dastlabki tergov va ayblanuvchini qamoqda saqlash m u d ­
datini 5 oyga qadar uzaytirish faqat viloyat prokurorlari va ularga 
tenglashtirilgan prokurorlar tom o n id an amalga oshirilsin. Bu 
m uddatlam i ularning o ‘rinbosar]ari yoki quyi prokurorlar tom o­
nidan uzaytirish kabi qonun buzishlarga yo‘l qo‘yilmasin.
10.2. Dastlabki tergov va ayblanuvchini qamoqda saqlab turish 
m uddatini uzaytirish haqidagi iltim osnoma (qaror) 3 oylik ham da 
5 oylik m uddat tam om bo‘lishidan 15 kun, undan ortiq qonunda 
ko‘rsatilgan m uddatlarga uzaytirish talab etilgan holatlarda tergov 
va qamoqda saqlash m uddati tam om bo'lishidan 30 kun oldin 
vakolatli prokurorga taqdim etilsin.
10.3. lchki ishlar organlari va Milliy xavfsizlik xizmati tergov- 
chilari ish yurituvidagi jinoyat ishlari bo'yicha tergov va qam oqda 
saqlash muddatlarini uzaytirish haqidagi iltim osnom alar yuqori 
turuvchi prokurorlarga tegishli organ tergov boshqarm asi va 
bo ‘limlari boshliqlari tom onidan shaxsan taqdim etilishi belgilab 
qo'yilsin.
Tergov va ayblanuvchini qamoqda ushlab turish m uddatlarini
5 oydan ko‘proqqa uzaytirish haqida prokuratura, ichki ishlar va
96

---

Milliy xavi'sizlik organlari tergovchilarining iltimosnomalari Bosh 
prokuraturaga shaxsan viloyat prokurorlari va ularga tenglashtirilgan 
prokurorlar, Ichki ishlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati tergov 
boshqarm.ilarining boshliqlari tom onidan taqdim etilsin.
10.4. Tergov va qamoqda saqlash muddatlarini uzaytirilganligi 
yoki tergov tamomlanganligi haqida tergov hibsxonalariga zudlik 
bilan xabar yuborilishi ta ’minlansin.
10 .5 .T ergov h ib sx o n alarid a saq lan ay o tg an m ah b u slarn i 
qamoqda ushlab turishning qonuniyligi har oyda kamida bir marta 
tekshirib borilsin.
Q onunda ko‘rsatilgan qam oq m uddati tugagan va m uddat 
tegishli tartibda uzaytirilmagan hollarda qamoqdagi shaxs darhol 
ozod qilinsin.
11. Jinoyat oqibatida yetkazilgan moddiy zararni surishtiruv va 
dastlabki tergov jarayonida aybdor shaxslardan undirishga jiddiy 
e’tibor qaratilsin.
11.1. Jinoyat ishlari b o ‘yicha dastlabki tergov davomida aybla- 
nuvchilar tom onidan yetkazilgan m oddiy zararni qoplash maqsa- 
dida, eng aw alo, tintuv o ‘tkazish, ularga tegishli bo ‘lgan mol- 
mulklarni xatlash, banklarda mavjud jam g‘arma va hisobraqam- 
laridagi m ablaglariga band solish kabi kechiktirib bo‘lmaydigan 
protsessual h arak atlar qonunda belgilangan tartib d a amalga 
oshirilsin.
11.2. M oddiy zarar yetkazilishi bilan bog‘liq jinoyat ishlarining 
dastlabki tergovi davrida qonunda belgilangan tartibda zarar miq- 
dorini sifatli va samarali taftish o'tkazish orqali to'Iiq aniqlab, ularni 
qoplash maqsadida ayblanuvchilardan undirilgan naqd pul mab- 
lag‘larini prokuratura organlarining depozit hisobraqamlariga top- 
shirish qat’iy ta ’minlansin.
12. Jinoyat ishining ayblov xulosasini tasdiqlashda tergovning 
har tom onlam a, to ‘liq va xolisona o £tkazilganligi va protsessual 
qonun talablariga qat’iy rioya qilinganligiga jiddiy e’tibor qaratilsin.
12.1. Prokuratura, ichki ishlar va Milliy xavfsizlik xizmati viloyat 
mahkamalarining tergovchilari yurituvidagi jinoyat ishlari bo'yicha 
prokuror roziligi talab etiladigan protsessual hujjatlami imzolash, 
ayblov xulosalarini tasdiqlash viloyat prokurorlari va ularga 
tenglashtirilgan prokurorlar yoki ularning o ‘rinbosarlari tom onidan 
amalga oshirilishi haqidagi tartibga q at’iy rioya qilinsin.
12.2. Jinoyat kodeksining sanksiyasida o‘lim jazosi ko‘zda tutilgan 
m o d d alari b ila n ayblanayotgan shaxslarga n isb atan jin o y a t
7
-
21
97

---

ishlarining ayblov xulosalari shaxsan viloyat prokurorlari va ularga 
tenglashtirilgan prokurorlar tom o n id an tasdiqlansin. (U m rbod 
ozodlikdan mahrum qilish yoki uzoq m uddatli ozodlikdan m ahrum
qilish jazosi nazarda tutilgan JKning moddalari bilan ayblanayotgan 
shaxslarga deb tushunilishi lozim.)
13. Jinoyat ishini harakatdan tugatish va to ‘xtatish haqida qabul 
qilingan qarorlaming qonuniyligi har oyda o ‘rganib borilsin. Jinoyat 
ishlarini asossiz tugatish va to ‘xtatish holatlariga yo‘l qo ‘yilmasin, 
bunday salbiy holatlar m uhokam a etilib, q at’iy choralar ko'rilishi 
ta ’minlansin.
13.1. Jinoyat ishini harakatdan tugatish yoki to'xtatish haqidagi 
asossiz qarorlar birinchi m arta bekor qilinganidan so‘ng, proku­
rorlar tom onidan bir oy doirasida q o ‘shim cha tergov m uddati 
belgilanib, tergovning sifatli, to ‘liq va xolisona o'tkazilishi ham da 
qonuniy qaror qabul qilinishi ustidan nazorat olib borilsin.
13.2. Jinoyat ishini harakatdan tugatish^haqida qabul qilingan 
qarorlar asosli deb topilgan taqdirda, viloyat prokurorlari va ularga 
tenglashtirilgan prokurorlarning sohaviy o ‘rinbosarlari tom onidan 
asoslantirilgan xulosalar tuzilib, ulam i Bosh prokuraturaga zudlik 
bilan yuborilishi ta ’minlansin.
13.3. Jinoyat ishini harakatdan tugatish haqidagi noqonuniy 
qaror bekor qilinib, qo‘shimcha tergov natijalariga ko‘ra, ayblov 
xulosasi bilan sudga yuborilgan har bir jinoyat ishi bo ‘yicha sudning 
ayblov hukm i chiqarilgan taqdirda, xizmat tekshiruvi o ‘tkazilib, 
asossiz q a ro r qabul qilishda aybdor xodim larning in tizom iy 
javobgarlik masalasi hal etilsin. Bu toifadagi ishlaming ro ‘yxati 
h ar chorakda Bosh prokuraturaga taqdim etilsin.
14. Prokurorlar va sudlar tomonidan qo‘shimcha tergovga qayta- 
rilgan jinoyat ishlarining tergovi ustidan alohida nazorat o ‘rnatilsin.
14.1. Jinoyat ishlarini qo‘shimcha tergovga qaytarilgach o ‘rganib 
chiqilib, h ar yarim yilda chuqur tahlil qilib borilsin.
14.2. Sudlar yoki prokurorlar tom onidan qo‘shim cha qayta- 
rilgan jinoyat ishlari b o ‘yicha ajrim va qarorda ko‘rsatilgan talablar 
bajarilmaganligi sababli, ushbu jinoyat ishlari qaytadan qo‘shimcha 
tergovga qaytarilgan taqdirda, tergovni sifatsiz olib borilishi sabab- 
lari viloyat va ularga tenglashtirilgan prokuraturalar hay’at majlis- 
larida m uhokam a qilinib, qonun buzilishga yo‘l qo ‘ygan xodim - 
larga nisbatan intizomiy choralar ko‘rilishi ta ’minlansin.
15. 0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi 
Soliq va valutaga oid jinoyatlarga qarshi kurashish departam enti
98

---

organlarining surishtiruv hamda tezkor-qidiruv faoliyatida qonun- 
larga rioya qilinishi ustidan qat’iy nazorat o ‘rnatilsin.
Bu boradagi nazorat faoliyatini tashkil etishda Departam ent 
tizimi organlari tom onidan iqtisodiyot, soliq va valuta sohasidagi 
jinoyatlar, birinchi navbatda, «yashirin» iqtisodiy faoliyatni aniqlash 
va oldini olish, xo'jalik, moliya-valuta sohasida belgilangan qonun 
normalarini buzish yo‘li bilan davlat manfaatlariga yetkazilayotgan 
jiddiy zararlami aniqlash, bu jinoyatlaming profilaktikasiga, ularning 
sodir etilishiga imkon yaratayotgan sabab va shart-sharoitlarni 
bartaraf etishga qaratilgan tadbirlaming samaradorligiga, bu turdagi 
jinoyatlar haqidagi xabarlarni to ‘liq ro ‘yxatga olinib, hal etilishida 
qonun talablariga rioya qilinishiga qaratilsin.
16. 
Quyidagi hollarda Bosh prokuraturaga axborot yuborilishini 
ta ’minlanishi shartiigi belgilab qo:yilsin-.
a) temiryo‘1, havo va suv transportlarida, sanoat, qurilish hamda 
qisliloc xo'jaligida ro‘y bergan kishilaming nobud bo'lishiga yoki katta 
talafot yetishiga sabab bo'lgan halokatlar, yemirilishlar haqida;
b) jiddiy zarar yetkazilishiga sabab bo‘lgan portlash, yong‘in 
va yoppasiga tarqalgan kasalliklar hamda zaharlanishlar haqida;
d) o ‘qotar qurol, o ‘q-dorilar, jangovar aslahalar, portlatish 
qurilmalari, portlovchi m oddalar va radioaktiv materiallar, harbiy 
texnikalar, kuchli ta ’sir qiluvchi yoki zaharli moddalarning talon- 
taroj qilinishi, shuningdek, ularni qo ‘llash bilan sodir etilgan 
jinoyatlar haqida;
e) giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning talon- 
taroji, shuningdek, k o ‘p m iqdordagi giyohvandlik vositalari 
muomalasi bilan bog'liq jinoyatlar haqida;
f) jinoiy uyushma tom onidan sodir etilgan jinoyatlar haqida;
g) ommaviy tartibsizliklar haqida;
h) terrorchilik va diniy ekstremistik harakatlar haqida;
i) havo kemasi va boshqa obyektlami egallash yoki unga suiqasd 
qilish, shaxsni garov sifatida tutqinlikka olish holatlari haqida;
j) prokuratura, shuningdek, Soliq va valutaga oid jinoyatlarga 
qarshi kurashish departamenti, sud, adliya, ichki ishlar va Milliy 
xavfsizlik xizmati, axloq tuzatish muassasalari, Davlat soliq va bojxona 
organlari xodimlari hamda hokimiyat va boshqaruv mas'ul mansab- 
dor shaxslari tomonidan sodir etilgan barcha jinoyatlar haqida;
k) hibsxonalar va jazoni ijro etish joylarida sodir bo'lgan 
jinoyatlar, ommaviy tartibsizlik, itoatsizlik, qamoq yoki qo'riqlov 
ostidagi saqlash joyidan qochish, mazkur muassasalar faoliyatini
99

---

izdan chiqarishga qaratilgan va og‘ir oqibatlarga olib kelgan 
harakatlar haqida;
1) xorijiy m amlakatlar diplom atikvakolatliklari bilan bog‘liq 
jinoyatlar, shuningdek, chet el fuqarolari tom onidan yoki ularga 
nisbatan sodir etilgan jinoyatlar haqida;
m) dastlabki tergov o ‘tkazishda qonunsiz usullar qo‘llash, asossiz 
uslilash, qamoqqa olish va jinoiy javobgarlikka tortish hamda boshqa 
yo‘llar bilan qonunni qo ‘pol ravishda buzish hollari haqida;
n) qasddan odam o ‘ldirish yoki unga suiqasd qilish, kishi a ’zo- 
larini kesib olib, boshqa kishiga ko ‘chirish jinoyatlari haqida;
o) voyaga yetmaganlarning o ‘zini o ‘zi o ‘ldirish va unga suiqasd 
qilish holatlari haqida;
p) ikki va undan ortiq odam lar o'lim iga olib kelgan yo‘l-tran- 
sport hodisalari haqida;
r) qalbaki pullar tayyorlash va sotish, ko‘p miqdorda valuta 
qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o ‘tkazish jinoyat­
lari haqida; 
л
s) milliy, irqiy, diniy nizolar asosida sodir etilgan jinoyatlar haqida. 
Favqulodda hodisa va voqealar to ‘g‘risida viloyat prokuraturalari 
va ularga tenglashtirilgan prokuraturalar tom onidan zudlik bilan tele- 
fon orqali navbatchi prokurorga xabar qilinishi, keyin 24 soat ichida 
yozma ravishda, voqeani asl holati, kelib chiqish sabablari, gumon 
qilinuvchi va jabrlangan shaxslar haqida aniqlangan m a’lum otlar 
ko'rsatilgan maxsus axborot Bosh prokuraturaga taqdim etilishi shart.
17. 
Bosh prokuraturaning qonunchilikni mustahkamlash m uam - 
molari va prokuror-tergov xodimlari malakasini oshirish Markazi 
to m o n idan prokuror-tergov xodim larining m alakasini va kasb 
m ahoratini oshirishga qaratilgan tadbirlar amalga oshirib borilsin.
Bu borada huquqshunoslik o‘quv yurtlari, sudga oid ekspertizalar, 
ilmiy tadqiqot institutlari va boshqa m utasaddi muassasalar bilan 
ham korlikda o ‘quv-amaliy mashg‘ulotlar o ‘tkazilsin.