Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Shartnoma predmeti 

Kontraktatsiya shartnomasining predmeti bo'lib 

xom-ashyo  ko'rinishidagi  yoki  dastlabki  ishlov  berilgan  qishloq  xo'jalik 

mahsulotlari  hisoblanadi.  Biroq,  qishloq  xo'jalik  mahsulotlari  shartnoma 

shartlariga  asosan  xo'jaliklar  tomonidan  dastlabki  ishlov  berilgan  bo'lishi 

mumkin  (masalan  quruq  mevalar).  Bunday  hollarda  shartnomada  qayta 

ishlangan  mahsulotning  miqdori,  assortimenti  va  topshirish  muddatlari 

aniq  ko'rsatilishi  lozim.

Shartnoma predmeti hisoblangan qishloq xo'jalik mahsuloti shartnoma 

tarafi  bo'lgan  xo'jalik  tomonidan 

yetishtirilgan  va  qayta  ishlangan 

bo'lishi  lozim.  Paxta,  don,  pilla,  poliz  ekinlari,  sut,  chorva  mollari, 

parrandalar,  ho'l  hamda  quruq  mevalar shular jumlasidandir.  Vaholanki, 

ushbu  shartnomaning  boshqa  xo'jalik  shartnomalaridan  ajralib  turuvchi 

o'ziga  xos  xususiyati  ham  uning  predmetidir.  Shuning  bilan  birga, 

kontraktatsiya  shartnomasining  predmeti  bo'lib  har  qanday  mol-mulk

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

emas,  balki  muomaladan  chiqarilmagan  yoxud  muomalada  boiishi 

cheklanmagan  qishloq  xo'jalik  mahsulotlari  boiishi  mumkin.

S h a rtn om a n in g   o 'zig a   x o s  x u su siy a tla ri.  A y rim   h u qu qiy 

adabiyotlarda  kontraktatsiya  shartnomasini  shartnomaning  alohida  turi 

sifatida  e’tirof  etish  maqsadga  muvofiq  emas  degan  fikrlami  uchratsak, 

boshqa bir manbalarda  buning aksini ko'rish mumkin. Demak,  bu  borada 

ham  sivilist  olimlar  o'rtasida  muayyan  tortishuv  va  bahs-munozaralar 

mavjud.  Lekin,  kontraktatsiya  shartnomasi  oldi-sotdi  shartnomasining 

bir turi hisoblansa-da, o'zining bir qator muhim xususiyatlari bilan turdosh 

(oldi-sotdi,  mahsulot  yetkazib berish va  boshqalar)  shartnomalardan  farq 

qiladi.  Jumladan:

-  oldi-sotdi  shartnomasining  predmeti  fuqarolik  muomalasidan 

chiqarilmagan  har  xil  mulklar  bo'lishi  mumkin. 

Kontraktatsiya 

shartnomasida  esa  faqat 

yetishtirilgan  va  dastlabki  qayta  ishlangan 

qishloq  xo'jalik  mahsulotlarigina  shartnoma  predmeti  hisoblanadi;

-  oldi-sotdi  sharnomasida  taraflar  sifatida  har  qanday  jismoniy  va 

yuridik  shaxslar  bo'lsa,  kontraktatsiya  sharnomasida  qishloq  xo'jalik 

mahsulotini  yetishtiruvchi shaxslar,  mahsulot xarid qiluvchi  sifatida  esa 

ma’lum  faoliyat  bilan  shug'ullanuvchi  yuridik  shaxslar  hisoblanadi. 

Shuningdek,  amaliyotda  shartnomalari  taraflari  sifatida  mahsulot 

yetishtiruvchi  va  tayyorlovchining  banklari  ham  ishtirok  etadi.  Bu  qoida 

shartnoma  bo'yicha  hisob-kitoblarning  o'z  vaqtida  amalga  oshirilishi  va 

shartnoma  majburiyatlarining  bajarilishini  nazorat  qilish  maqsadida 

o'rnatilgan;

-shartnomaning  yana  bir  xususiyati  uning  ikkinchi  tarafi  bo'lgan 

tayyorlovchi  tashkilotlarning  mahsulot 

yetishtiruvchi  bilan  bevosita 

hamkorligida  ko'rinadi.  Jumladan,  O'zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 

Mahkamasining 2003-yil 4-sentabrdagi 383-sonli Qarori bilan tasdiqlangan 

“Qishloq  xo'jaligi  mahsulotlari  yetishtiruvchilar  bilan  tayyorlov,  xizmat 

ko'rsatish  tashkilotlari  o'rtasida  shartnomalar  tuzish,  ularni  ro'yxatdan 

o'tkazish,  bajarish,  shuningdek  ularning  bajarilishi  monitoringini  olib 

borish  tartibi  to'g‘risida”gi  Nizomning  30-bandiga  ko'ra,  tayyorlovchi 

xo'jaliklarga  topshiriladigan  mahsulot  uchun  shartnomada  belgilangan 

davrlarda, qishloq xo'jaligi mahsulotlari  yetishtirish muddatlariga muvofiq 

mahsulotlar  qiymatining  kamida  50  foizi  miqdorida  (chorvachilik 

mahsulotlari  bo'yicha  shartnomada  ko'rsatilgan  hajmlar  qiymatining  25 

foizi  miqdorida)  avans  to'lash  majburiyatini  oladi  (qishloq  xo'jaligi 

mahsulotlarining  ayrim  turlarini  davlat  ehtiyojlari  uchun  xarid  qilish 

bundan  mustasno);

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

-  kontraktatsiya  shartnom asida  oldi-sotdi,  m ahsulot  yetkazib  berish 

shartnom alaridan farqli o‘laroq tayyorlovchi zimmasiga ayrim  qo'shimcha 

vazifalar  yuklatiladi.  M asalan,  tayyorlovchi  zimmasiga  qishloq  xo'jalik 

m ahsulotini 

yetishtiruvchidan  u  joylashgan  yerda  qabul  qilib  olish 

m ajburiyati  yuklatiladi.  A gar  qishloq  xo'jalik  m ahsulotini  tayyorlovchi 

ko 'rsatgan  yoki  joylashgan  yerda  qabul  qilib  olishga  kelishilgan  bo'lsa, 

m ahsulotni  qabul  qilib  olishdan  bosh  tortishga  yo'l  qo'yilmaydi.

Bundan tashqari,  mahsulotni  yetishtiruvchi mahsulotni qayta ishlash 

natijasida  undan  hosil  bo'lgan  ikkilamchi xom-ashyo  va  mahsulotlar  (yog', 

kunjara va h.k.)ni  tayyorlovchidan talab qilib olishga haqli bo'ladi. Shuning 

bilan  birga,  kontraktatsiya  shartnomasining  m ahsulot  yetkazib  berish 

sh a rtn o m a s id a n   farq li  to m o n larin i  su b y e k tiv   ta rk ib i,  p red m e t  iva 

shartnomasining  qo'llanilish  sohasi  orqali  ham   ko'rish  mumkin.  Mahsulot 

yetkazib  berish  shartnom asida  m ahsulot  sotuvchi  sifatida  h a r  qanday 

tadbirkorlik  faoliyati  bilan  shug'ullanayotgan  shaxslar  bo'lishi  mumkin. 

K ontraktatsiya shartnomasida esa faqat bevosita qishloq xo'jalik mahsulotini 

ishlab  chiqaruvchi shaxslar  sotuvchi hisoblanadi  Mahsulot  yetkazib berish 

shartnomasining  predm eti  turga  xos  yoki  xususiy alomatlarga  ega  bo'lgan 

m ahsulot  yetkazib  beruvchi  tomonidan  yoki  boshqa  shaxslar  tomonidan 

ta y y o rla n a d ig a n   yoxud  ta y y o r  m ah su lo tlar  bo'lsa, 

k o n tra k ta tsiy a  

shartnomasida esa shartnom a predm eti faqat turga xos alomatga ega bo'lgan 

qishloq  xo'jalik  mahsulotlari  bo'lib,  ular  yana 

yetishtirilishi  mumkin;

-  kontraktatsiya  shartnom asi  davlat  tomonidan  o'rnatilgan  rejaga 

asoslangan bo'ladi. Shartnom a  predm eti, uning miqdori,  bahosi va boshqa 

sh artn o m a  sh artlari  oldindan  belgilangan  bo'ladi.  Agar  xo'jalik  bilan 

tayyorlovchi o'rtasidagi m unosabatlar davlat rejasiga asoslanmagan bo'lsa, 

vujudga kelgan shartnom a m unosabatlari oldi-sotdi yoki mahsulot yetkazib 

berish  shartnom asi  maqomiga  ega  bo'ladi;

-  d a v la t  e h tiy o ji  u c h u n   u c h u n   k o n tr a k t  s h a rtn o m a s i  b ila n  

kontraktatsiya shartnomasining farqi shundaki,  kontraktatsiya shartnomasi 

x o 'ja lik n in g   ta s h a b b u s i  b ila n ,  d a v la t  b u y u r tm a s id a n   o r tiq c h a  

yetishtirilgan  m ahsulotlarni  sotish  uchun  tuziladi  va  unda  mahsulotni 

xarid  narxi  kelishilgan  m iqdorda  belgilanadi.  Davlat  kontrakti  bo'yicha 

tuzilgan  shartnom ada  esa  davlat  vakolat  bergan  tayyorlovchi  tashkilot 

tom onidan xo'jaliklar bilan belgilangan miqdorda va xarid narxida amalga 

oshiriladi.  “D avlat  k o n tra k ti  deyiladi  FK ning  459-m oddasida  dav lat 

b u y u rtm ach isin in g   m ahsulo t  yetkazib  b eruvchi  qabul  qilgan  davlat 

ehtiyojlari  uchun  tovarlar  yetkazib  berish  buyurtm asi  asosida  tuziladi. 

B ergan buyurtm asi m ahsulot yetkazib beruvchi tomonidan qabul qilingan

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

davlat  buyurtm achisi  uchun  davlat  kontrakti  tuzish  sh a rt”  hisoblanadi. 

Xuddi  shuningdek,  xo'jalik  ham   davlat  buyurtm asiga  asosan  shartnom a 

tuzishga  m ajburdir;

- 

kontraktatsiya shartnomasi bo'yicha m ajburiyatlam i bajarm aganlik 

uchun dehqon, ferm er va shirkat xo'jaliklarining javobgarligini hal etishda 

xizmat  ko'rsatuvchi  tashkilotlarning  o'z  m ajburiyatlarini  qay  darajada 

bajarganliklari h am  e ’tiborga olinadi. Xususan, yuqorida qayd etib o'tilgan 

Nizomning  79-bandida  ilk  bor  m ahsulot 

yetishtiruvchilar  tom onidan 

k o n tra k ta tsiy a   sh artn o m alari  b ajarilm ag an lig i  yoki  z a ru r  d a ra ja d a  

bajarilmaganligi  uchun  ularni javobgarlikka  tortishda,  shuningdek  xatti- 

harakatlari (harakatsizligi) natijasida  kontr aktatsiya shartnomalari bo'yicha 

sh a rtn o m a   m a jb u riy a tla ri  fe rm e r,  s h ir k a t  va  d eh q o n   x o 'ja lik la ri 

tomonidan  bajarilmasligi  (zarur  darajad a  bajarilmasligi)  u ch u n   xizm at 

ko'rsatuvchi  tashkilotlarning  ham   javobgarligi  ko'rib  chiqiladi.