Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

2-§.  Patentga  bo‘lgan  huquq  va  shaxsiy  huquqlar

Patentga  bo'lgan  huquqni  tasarruf  etish  huquqlarning  yuridik 

taqdirini belgilashni anglatadi. Mutlaq huquq sohibi bu huquqlarni shaxsan 

o'zi  amalga  oshirishi,  boshqa  har  qanday  shaxslarga  to'liq  yoki  qisman 

haq  baravariga  (litsenziya  berish,  sotish)  yoki  tekin  (hadya  qilish) 

o'tkazishga  haqli.

Patentga bo'lgan huquq o'z tarkibiga, doirasiga xilma-xil huquqlarni 

qamrab oladi.  Bu huquqlarning majmui patentga  bo'lgan huquqni tashkil 

etadi. FKning 1034-moddasida patentga bo'lgan huquqlarning asosiy turlari 

belgilab  qo'yilgan  bo'lib,  ular  quyidagilardan  iborat:

a) 

patent olish  huquqi.  Qonunning  9-moddasiga  asosan  tubandagilar 

sanoat  mulki  obyektiga  huquqiy  muhofaza  yorlig'i  (patent)  olishga  haqli: 

sanoat  mulk  ob’etining  muallifi  (hammualliflari)  yoki  uning  (ularning) 

merosxo'rlari;

muallif  yoki  uning  huquqiy  vorisi  tomonidan  patent,  dastlabki 

patent  yoki  guvohnomaga  oid  talablarda  yoxud  sanoat  mulki  obyekti 

Patent  idorasida  ro'yxatdan  o'tkazilgunga  qadar  topshirilgan  arizada 

ko'rsatilgan  jismoniy  va  (yoki)  yuridik  shaxslarga  (ular  roziligi  sharti 

bilan)  ushbu  asosga  ko'ra  patent  olish  huquqi  haq  evaziga  yoki  tekin har 

qanday shaxsga o'tkazilishi mumkin. Muallif bilan sanoat mulki obyektini 

yaratish  b o'yich a   shartnoma  tuzgan  va  shartnoma  bo'yich a  o'z 

majburiyatlarini lozim darajada bajargan buyurtmachi ham ushbu asosga 

ko'ra,  patent  olish  huquqini  qo'lga  kiritadi;

obyekt  xizmat  topshirig'i  bo'yicha  yaratilganda,  muallif  uchun  ish 

beruvchiga  (FKning  1087-moddasida  belgilangan  hollarda  asoslarda  va 

tartibda);

patent  olish  huquqi  meros  bo'yicha  o'tadi;

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b) 

sanoat  mulki  obyektiga  patent  (guvohnoma)  berish  so'ralgan 

talabnomani  ruyxatdan  o'tkazishdan  kelib  chiqadigan  huquqlar.  Patent 

olishga  bo'lgan  huquq  Patent  idorasiga  belgilangan  tartibda  patent 

berishni  so'rab  talabnoma  berish  (Qonunning  14,  20-moddalari)  orqali 

amalga  oshiriladi.  Talabnoma  topshirilib,  u  Patent  idorasida  ro'yxatdan 

o'tkazilgach, talabnoma topshirgan shaxsda vujudga keladigan huquqlar 

(ular  orasida  markaziy  o'rinda  o'z  nomiga  patent  olish  huquqi  turadi) 

boshqa  shaxslarga  to'liq  yoki  qisman,  haq  evaziga  yoki  tekin  o'tkazilishi 

mumkin.  Bunday  o'tkazish  tegishli  shaklda  rasmiylashtirilishi  lozim;

v)  patentga  egalik  huquqi  bu,  eng  avvalo,  patent  bo'yicha  mutlaq 

huquqni  to'liq  holda  o'z  ixtiyori,  erk-irodasi  doirasida  ushlab  turish, 

saqlab  turish  hisoblanadi.  Bu  huquq  mazmuni  Qonunning  11-moddasida 

belgilab  qo'yilgan.  Patentga  egalik  huquqi  ham  to'liq  yoki  qisman,  haq 

evaziga yoki tekin tarzda boshqa shaxslarga o'tkazilishi mumkin (u tegishli 

tartibga  rioya  qilgan  holda  rasmiylashtirilishi  lozim  —  yozma  tuzilishi  va 

davlat  Patent  idorasida  ro'yxatdan  o'tkazilishi  shart);

g)  patentdan  kelib  chiqadigan  huquqlar,  y a ’ni  sanoat  mulki 

obyektidan  o'zi  foydalanishi,  boshqalarning  foydalanishiga  ruxsat 

(litsenziya)  berishi  va  boshqalarning  bu  obyektlardan  foydalanishini 

taqiqlab  qo'yishi,  litsenziya  uchun  tegishli  haq  olishi,  mutlaq  huquqlari 

buzilish  natijasida  yetkazilgan  zararlarning  (ham  moddiy,  ham  ma’naviy 

zararlarning)  qoplanishini  talab  qilishi  va  shu  kabi  huquqlardan  iborat. 

Bu  huquqlar  ham  boshqa  shaxslarga  to'liq  yoki  qisman,  haq  evaziga 

yoki  tekin  o'tkazilishi  mumkin.

1.  Sanoat  mulki  obyekti  (ixtiro,  foydali  model,  sanoat  namunasi)ni 

o'z  ijodiy  mehnati  bilan  shaxsan  yaratgan  jismoniy  shaxs  bu  obyektning 

muallifi  deb  e’tirof  etiladi.

Sanoat  mulki  obyektiga  huquqiy  muhofaza  yorlig'i  berish  haqidagi 

topshirilgan  talabnomani  ko'rib  chiqishning  istalgan  bosqichida  muallif 

ariza  berib,  sanoat  mulki  obyektiga  o'z  nomini  yoki  maxsus  nom  berish 

huquqiga  ega.

2. Ixtiro, foydali, model, sanoat namunasiga bo'lgan mualliflik huquqi 

va boshqa shaxsiy huquqlar patentga asoslangan huquqlar vujudga kelgan 

vaqgdan  boshlab  vujudga  keladi.  Qonunning  5-moddasiga  asosan  patent 

asosida kelib chiquvchi mutlaq huquqlar obyektning ustuvorlik sanasidan 

boshlab  amal  qila  boshlaydi.  Binobarin,  mualliflik  huquqi  va  boshqa 

shaxsiy  huquqlar  ham  shu  vaqtdan  boshlab  vujudga  keladi  va  patentga 

asoslangan  huquqlardan  farqli  ravishda  bemuddat  amal  qiladi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3. 

Ixtiro,  foydali  model,  sanoat namunasi  muallifiga  qonun  hujjatlari 

asosida  maxsus  huquqlar,  imtiyozlar  va  ijtimoiy  tusdagi  (xarakterdagi) 

afzalliklar  berilishi  mumkin.

FKda,  boshqa qonun hujjatlarida muallifga  tegishli quyidagi maxsus 

huquqlar  va  ularni  himoya  qilish  bo'yicha  me’yorlar  belgilab  qo'yilgan:

a)  obyektning  muallifi  sifatida  huquqiy  muhofaza  yorlig'ida  qayd 

etilishi  va  bu  huquqning,  hamma  tomonidan  tan  olinishi,  rioya  etilishiga 

b oig a n   huquq.  O'zbekiston  Respublikasi  Jinoyat  kodeksiga  asosan 

mualliflikni  o'zlashtirish,  hammualliflikka  majbur  qilish  uchun  jinoiy 

javobgarlik  belgilangan;

b)  muallifning  sanoat  mulki  obyektiga  nom  berish  huquqi;

v)  sanoat  mulki  obyektidan  muallif  bu  obyektiga  nisbatan  mutlaq 

huquq  egasidan ruxsat olmay  va  haq  to'lamay,  ilmiy  tadqiqot  va shaxsiy 

maqsadlarda  foydalanishga  haqli;

g)  patent  (guvohnoma)  egasi  bo'lmagan  sanoat  mulki  obyektining 

muallifi  mazkur  obyektdan  foydalanilganligi  va  unga  doir  litsenziya 

sotilganliga  uchun mukofot  puli  olishga  haqlidir.  Haq  miqdori,  uni to'lash 

tartibi  ish  beruvchi,  patent  egasi  yoki  ularning  huquqiy  vorisi  bilan 

tuzilgan  shartnoma  asosida  belgilanadi.

Patent  (guvohnoma)  egasi  uning  amal  qilish  muddati  davomida 

muallifga  quyidagilar  hisobidan  haq  toianadi:

obyektdan  foydalanganlikdan  keladigan  foyda  (daromad);

obyekt  asosida  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  (bajarilgan  ishlar, 

ko'rsatilgan  xizmat)  tannarxi;

obyekt  uchun  berilgan  litsenziya  toiovlari.

Litsenziya shartnomasi bo'yicha mukofot puli litsenziya shartnomasida 

ko'rsatilgan  to'lov  valyutasida  haq  toianishi  mumkin  (Qonunning  32- 

moddasi);

d)  qonun  hujjatlarida  belgilangan  hollarda  va  tartibda  sanoat  mulki 

obyekti  mualliflari  qator  imtiyozlar  va  afzalliklarga  (shtatlar  qisqarganda 

ishda  qoldirishda  imtiyoz,  ijodiy  ta’tilga  chiqish  huquqi  va  hokazo), 

davlat turar joyi berilganda  qo'shimcha turar joy normasi  olish  huquqiga 

ega  bo'lish,  ularga  davlat  mukofotlari,  ilmiy  daraja  va  faxriy  unvonlar 

berilishi  mumkin.

Qonunning  15-17-moddalarida  ko'rsatiladiki,  sanoat mulki obyektiga 

huquqiy  muhofaza  yorlig'i  berish  haqidagi  talabnomada  obyektni  o'z 

ijodiy  mehnati  bilan  yaratgan  shaxs  uning  muallifi  sifatida  ko'rsatiladi. 

Bu  holatning  aksi  (obyekt  muallifi  boshqa  shaxs  ekanligi)  isbotlab 

berilmaguncha talabnomada obyekt muallifi sifatida ko'rsatilgan shaxsning

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mualliflik  prezumpsiyasi  amal  qiladi.  Mualliflik  haqida  nizo  chiqqan 

taqdirda  mualliflik  huquqi  vujudga  kelishidan  avval  mavjud  bo‘lgan 

faktlar  va  holatlar  (mualliflik  huquqi  da’vogarining  obyekt  bo'yicha 

ilmiy-tadqiqotlar olib borganligiga,  ijobiy natijalarga erishgani va  hokazo) 

dalil-isbot tariqasida jalb etilishi mumkin. Huquq  yuzaga kelishidan keyin 

vujudga  kelgan  faktlar  va  holatlar  mualliflikni  tasdiqlovchi  dalil-isbot 

sifatida  keltirilishi  mumkin  emas.

Agar, sanoat mulki obyekti bir necha jismoniy shaxsning birgalikdagi 

ijodiy  mehnati  asosida  yaratilgan  b o'lib,  ular  o'rtasida  tuzilgan 

shartnomada boshqacha qoida nazarda tutilgan bo'lmasa, ularning barchasi 

bu  obyektning  teng  huquqli  hammuallifi  deb  e’tirof  etiladi.

Sanoat  mulki  obyekti  hammualliflarning  obyekt  bo'yicha  o'zaro 

munosabatlari  ular o'rtasidagi o'zaro kelishuv asosida,  bunday kelishuvga 

erishilmagan  taqdirda  esa  sud  tomonidan  belgilanadi.

Sanoat  mulki  obyektini  yaratishda  ijodiylik  tusiga  ega  bo'lgan 

faoliyat  orqali  yordam  bergan  (texnikaviy,  tashkiliy  yoki  matematik 

yordam  berish,  huquqlarning  rasmiylashtirilishiga  ko'maklashish  va 

hokazolar)  hammualliflikka  sabab  bo'lmaydi.  Biroq  ular  sanoat  mulki 

obyektlarini  yaratish  va  ulardan  foydalanishda  ko'maklashgan  shaxs 

sifatida  mukofot  olishga  haqli.

Quyidagi  hollarda sanoat  mulki  obyektiga  nisbatan guvohnoma  olish 

huquqi  obyekt  muallifi  bilan  mehnat  shartnomasi  (bitimi,  kontrakti) 

tuzgan  ish  beruvchiga  tegishli  bo'ladi:

a)  obyekt  xodimning  o'z  xizmat  majburiyatlarini  bajarishi  vaqtida 

yaratilgan  bo'lsa;

b)  obyekt  xodim  tomonidan  ish  beruvchining  aniq  muayyan  xizmat 

topshirig'ini  bajarish  natijasida  yaratilgan  bo'lsa;

v)  basharti  bu  holat  sanoat  mulki  obyektining  muallifi  bilan  ish 

beruvchi  o'rtasidagi  shartnomada  (kontraktda)  nazarda  tutilgan  bo'lsa 

(agarda  yuqoridagi  holatlardan  biri  mavjud  bo'lsa-yu,  obyektiv  patent 

olish  huquqi  ish  beruvchiga  tegishli  bo'lishi  haqida  kelishuv  mavjud 

bo'lmasa,  u  holda  patent  olish  huquqi  muallifning  o'zida  qoladi).

Qonunda,  shuningdek,  xodim  korxonaning  ixtisosiga  doir  texnik 

bilimlar yordamida yaratilgan sanoat mulki obyektiga patent olish huquqi 

ham  ish  beruvchiga  tegishli  bo'lishi  nazarda  tutiladi  (9-modda).

Agarda ish beruvchi sanoat mulki obyekti yaratilganligi haqida muallif 

xabardor  qilgan  sanadan  boshlab  to'rt  oy  mobaynida  Patent  idorasiga 

talabnoma  topshirmasa,  talabnoma  topshirish  huquqini  boshqa  shaxsga 

o'tkazmasa,  muallif  o'z  nomiga  patent  olish  huquqiga  ega  bo'ladi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sanoat  mulki  obyekti  ish  beruvchi  tomonidan  maxfiy  (nou-xau 

sifatida)  saqlanadigan  boisa,  muallif  maxsus  haq  olish  huquqiga  ega.

Xodim tomonidan xizmat tartibida sanoat mulki obyekti yaratilganda 

muallif  mukofot  puli  olishga  haqli.  Mukofot  puli  miqdori,  toiov  tartibi, 

toiov   shartlari  xodim  bilan  ish  beruvchi  o'rtasidagi  kelishuv  asosida 

belgilab  qo'yiladi.  Agar  taraflar  bunday  kelishuvga  erishmasalar,  sudga 

murojaat  qilishga  haqli.  U  holda  kelishuv  shartlari  sud  tomonidan 

belgilanadi.

Odatda  obyekt  yaratilishida  xodim  o'z  ijodiy  mehnati  bilan,  ish 

beruvchi  esa  mehnat  sharoitini  vujudga  keltirish,  zarur  asbob-uskuna, 

adabiyotlar,  maiumotlar bilan ta’minlash orqali ishtirok etadi. Obyektdan 

foydalanishda  olinadigan  daromadni  taqsimlashda  kim  qancha  hissa 

qo'shganligi aniq hisobga olinadi va shunga mutanosib ravishda foydadan 

ulush  belgilanadi.  Agarda  obyektni  yaratishda  xodim  va  bajaruvchi 

qo'shgan  hissalarini  aniq  belgilashning  iloji  bo'lmasa,  obyektdan 

foydalanish yoki litsenziya berish asosida ish beruvchi oladigan foydaning 

yarmi  (50  foizi)  muallifga  tegishli  bo'ladi.