Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

7  §.  Intellektual  faoliyat  natijalarini  yaratish  va  ulardan 

foydalanish  to‘g ‘risidagi  shartnomalar

Muallif  intellektual  faoliyat  natijalarini  yaratish  va  ulardan 

foydalanish  to'g'risidagi  shartnoma  bo'yicha  kelgusida  asar,  ixtiro  yoki 

boshqa intellektual faoliyat natijasini yaratishga va o'zining ish beruvchisi 

bo'lmagan  buyurtmachiga  bu  natijadan  foydalanish  uchun  mutlaq 

huquqlar  berish  majburiyatini  o'z  zimmasiga  olish  mumkin.

Har  bir  ijodkor  shaxs  o'z  intellektual  faoliyatini  o'z  xohishiga  ko'ra, 

o'z  tashabbusi,  o'z  mablag'lari  asosida,  ish  beruvchisi  bilan  tuzilgan 

mehnat  bitimi  (kontrakt)  asosida  yoki  ish  beruvchisi  bo'lmagan  boshqa 

shaxs  buyurtmasi  bo'yicha  shartnoma  asosida  tashkil  etishi  mumkin.

Muallif  —   ijodkorning  o'z  tashabbusi  va  o'z  mablag'lari  asosida 

yaratilgan  ijodiy  faoliyat  natijasiga  nisbatan shaxsiy  nomulkiy  va  mutlaq 

huquqlar  faqat uning  o'zigagina  tegishli  bo'ladi.  U ijodiy  faoliyat  mahsuli 

bo'lgan  obyektga  nisbatan  mutlaq  huquqlarni  o'z  xohishiga  ko'ra  erkin 

ravishda  tasarruf  etadi.

Muallif  —   ijodkor  boshqa  bir  shaxs  (ish  beruvchi)  bilan  mehnat 

munosabatida  bo'lgan  holda,  mehnat  bitimida  shart  qilib  qo'yilgan  ijodiy 

faoliyatni amalga oshirish,  ish  (topshiriq)  bajarish asosida vujudga  kelgan 

ijodiy  faoliyat  mahsuliga  nisbatan  mutlaq  huquqlarga  ushbu  FKning 

1062,  1087-moddalari  va  boshqa  qonun  hujjatlarida  (masalan,  «Seleksiya 

yutuqlari  to'g'risida»  gi  Qonunning  7-moddasi,  «ЕНМ  uchun  dasturlar 

va ma’lumotlar bazalari to'g'risida »gi qonunning 8-moddasi va shu kabilar) 

belgilab  qo'yilgan  qoidalar  va  O'zbekiston  Respublikasi  Mehnat  kodeksi 

normalari  qo'llaniladi.

Muallifning ijodiy faoliyat mahsulini  yaratish  va  ulardan  foydalanish

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

to‘g ‘risida boshqa har qanday uchinchi shaxs bilan tuzadigan shartnomasi 

o‘z  mazmuniga  ko‘ra  fuqarolik-huquqiy  tusdagi  shartnoma  hisoblanadi 

va  ushbu  shartnomaga  nisbatan  FKning  tegishli  me’yorlari  qo'llaniladi. 

Shartnoma  predmeti  bo‘lib muallifning kelgusida ijodiy faoliyatni amalga 

oshirish va uning natijasida yaratiladigan ijodiy faoliyat mahsuli hisoblanadi. 

Binobarin,  taraflar  shartnoma  tuzgan  vaqtda  hali  intellektual  faoliyat 

mahsuli  vujudga  kelmagan  bo'ladi.  Shartnoma  tuzish  vaqtida  amalda 

yaratilgan,  mavjud  bo'lgan  ijodiy  faoliyat  mahsuliga  nisbatan  mutlaq 

huquqlar uchinchi shaxslarga FKning 1035-moddasida belgilangan tartibda 

o'tkazilishi  mumkin.

Intellektual  faoliyat  natijalarini  yaratish  va  ulardan  foydalanish 

haqidagi  shartnoma  ijodkor  shaxs  bilan  buyurtmachi  o'rtasida  tuziladi. 

Unga  asosan  ijodkor  shaxs  (ijrochi,  bajaruvchi)  ijodiy  faoliyatni  amalga 

oshirish  asosida  intellektual  mulk  huquqi  obyektini  yaratish  va  undan 

foydalanish  bo'yich a  mutlaq  huquqni  buyurtm achiga  topshirish, 

buyurtmachi  esa  bajaruvchini  tegishli  mablag'  bilan  ta’minlash  va  haq 

to'lash  majburiyatlarini  o'z  zimmmasiga  oladi.

Intellektual  faoliyat  natijalarini  yaratish  va  ulardan  foydalanish 

shartnomalar predmeti qanday obyekt bo'lishiga qarab, quyidagi turlarga 

bo'linadi:

ilmiy-tadqiqot,  tajriba-konstruktorlik  va  texnologiya  ishlari  pudrat 

shartnomasi  (FKning  693-702-moddalari);

mualliflik  shartnomasi  (FKning  1067-moddasi).

Intellektual  faoliyat  natijalarini  yaratish  va  ulardan  foydalanish 

to'g'risidagi shartnoma yaratilishi lozim bo'lgan intellektual faoliyat natijasi 

xususiyatini,  shuningdek,  undan  foydalanish  maqsadlari  yoxud  usullarini 

belgilashi  lozim.

Intellektual faoliyat natijasi xususiyati, tusi, eng awalo, uning ma’lum 

sifat  ko'rsatkichlarida  namoyon  bo'ladi.  Bunday  sifat  ko'rsatkichlari 

obyektning  texnik-iqtisodiy  xarakteristikasida,  huquqiy  mezonlarga 

mosligiga  (masalan,  huquqiy  muhofaza  yorlig'i  olish  —   patentga 

layoqatlilik  darajasida  ekanligi)  va  shu  kabilarga  ko'ra  ifodalanadi.

Shartnomada  o'z  aksini  topishi  lozim  bo'lgan  holatlardan  yana  biri

—   intellektual  faoliyat  natijasidan  foydalanish  maqsadlari  (masalan, 

ixtirodan qaysi  tarmoqda,  qanday mahsulotdan yoki ilmiy asardan tijorat 

maqsadida  yoki  o'quv-ta’lim  maqsadlarida  va  hokazo)  yoki  foydalanish 

usullari  (masalan,  adabiy  asarni  nashr  etish  yoki  sahnalashtirish  yoki 

kinofilm  qilish)  hisoblanadi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yuqoridagi  holatlar  intellektual  faoliyat  natijalarini  yaratish  va 

ulardan  foydalanish  haqidagi  shartnomaning  zarur  shartlari  hisoblanadi 

va  ko'p  hollarda  bu  shartlar  taraflar  zimmasiga  yuklangan  majburiyat 

tariqasida  nam oyon  bo'ladi.  Masalan,  obyektn in g  m a ’ lum   sifat 

xususiyatlarida  bo'lishi  uchun  ijodkor-muallif  mas’ul  bo'lsa,  obyektdan 

foydalanish  maqsadi  va  usullariga  rioya  qilish  buyurtmachi  zimmasiga 

yuklanadi.

Intellektual  faoliyat  natijalarini  yaratish  va  ulardan  foydalanish 

haqidagi  shartnoma  predmeti  bo'lib,  har  doim  kelgusida  yaratiladigan, 

muayyan  xususiyatlarga  ega  bo'lgan,  aniq  va  konkret  belgilab  qo'yilgan 

asar,  ixtiro,  seleksiya  yutug'i  va  shu  kabilar  hisoblanadi.  Agar  ijodkor- 

muallif  zimmasiga  u  kelgusida  yaratadigan  har  qanday  intellektual 

faoliyat  natijalaridan  foydalanish  uchun  mulkiy  huquqlarini  bironta 

shaxsga (buyurtmachiga yoki boshqa uchinchi shaxsga) berish majburiyati 

yuklangan  bo'lsa,  bunday  shartnoma  o'z-o'zidan  haqiqiy  hisoblanmaydi 

va  u  hech  qanday  huquqiy  oqibatlar  vujudga  keltirmaydi.  Binobarin, 

buyurtmachi  uning  ijrosini  talab  qila  olmaydi.  Ushbu  qoida  FKning  23- 

moddasida mustahkamlab qo'yilgan fuqarolik huquqi layoqati va muomala 

layoqatini  cheklashga  yo'l  qo'ymasligi  haqidagi  umumiy  tamoyil  bilan 

chambarchas  bog'liq.  Ijodkor  —   muallifning  kelgusida  yaratadigan  har 

qanday  asariga  nisbatan  mutlaq  huquqlami  boshqa  shaxsga  berish 

majburiyati  shu  sababli  ham  uning  huquq  layoqatini  g'ayriqonuniy 

cheklash  hisoblanadi.

O'zbekiston  Respublikasi  K onstitutsiyasining  42-m oddasida 

fuqarolarning ijod erkinligi mustahkamlanib qo'yilgan Unda ko'rsatilishicha, 

har  qanday  shaxsga  ilmiy  va  texnikaviy  ijod  erkinligi  kafolatlanadi. 

Binobarin,  intellektual  faoliyat natijalarini  yaratish  va  ulardan  foydalanish 

haqidagi  shartnomada  agarda  muallif  —   ijodkorning  kelgusida  muayyan 

turdagi yoki muayyan sohadagi intellektual faoliyat bilan shug'ullanmaslik 

yoki  bu  faoliyat  natijasini  yaratmaslik  majburiyatlari  belgilab  qo'yilgan 

bo'lsa,  u  o'z-o'zidan  haqiqiy  hisoblanmaydi.  FKning  23-moddasida 

fuqaroning  huquq  layoqatidan  to'la  yoki  qisman  voz  kechish  va  huquq 

layoqati  va  muomala  layoqatini  cheklashga  qaratilgan  boshqa  bitimlar 

o'z-o'zidan  haqiqiy  emas  deb  ko'rsatiladi.  Demak,  ijodkor-muallifning 

o'z  ixtiyori,  erki,  irodasi  bilan  bunday  shartni  shartnoma  majburiyati 

sifatida  o'z  zimmasiga  olganligi  ahamiyatga  ega  emas.  Albatta,  ijodkor- 

muallif o'z erki,  ixtiyori bilan amalda  ma’lum turdagi  intellektual faoliyat 

bilan  shug'ullanmaslikka  haqli,  biroq  bu  holat  shartnoma  predmeti  yoki

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shartnoma  sharti  sifatida  namoyon  bo'lganda,  har  doim  o ‘z-o ‘zicha 

haqiqiy  hisoblanmaydi.