Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

шартларни  бузилганда  жарима  шаклида  кулланилади.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yetkazib  beruvchi  yetkazib  berilgan  tovarlarni  tegishli  darajada  sifatli 

tovarlar  bilan  darhol  almashtirgan  hollar  bundan  mustasno.

Mahsulot  yetkazib  berish  shartnomasiga  binoan  sotib  oluvchiga 

yetkazilgan  tovarlarni  iste’molchiga  chakana  savdo  orqali  sotilganda, 

tovaming  sifatsizligi  va  kamchiliklari  aniqlanganda,  sotib  oluvchi  unga 

iste’molchi tomonidan qaytarilgan tovami oqilona muddat ichida mahsulot 

yetkazib  beruvchi  tomonidan  almashtirilishi  va  sotib  oluvchi  ko‘rgan 

zararlarni  qoplashi  lozim  bo'ladi.

Mahsulot  yetkazib  berish  shartnomasining  shartlarini  buzgan  holda 

but bo'lmagan tovarlar yetkazib berilganda mahsulot yetkazib beruvchidan 

sotib  oluvchi  o'z  ixtiyoriga  ko'ra:

-xarid  narxini  mutanosib  ravishda  kamaytirishni;

-tovarni oqilona muddatda butlashni talab qilish huquqiga ega. Agar 

mahsulot  yetkazib  beruvchi  oqilona  muddatda  sotib  oluvchining  tovarni 

butlash  to'g'risidagi  talabini  bajarmasa,  sotib  oluvchi  o'z  ixtiyoriga  ko'ra: 

-butlanmagan  tovarni  but  tovarga  almashtirishni  talab  qilishga; 

-shartnomani  bajarishdan  bosh  tortishga  va  tovar  uchun  to'langan 

pul summasini qaytarib berishni, shuningdek yetkazilgan zararni qoplashni 

talab  qilishga  haqli  bo'ladi  (FKning  413-moddasi).  Mahsulot  yetkazib 

beruvchi  yetkazib  berilgan  tovarlarning  but  emasligi  to'g'risida  sotib 

oluvchidan  bildirish  olganidan  keyin  tovarlarni  darhol  butlagan  yoki 

ularni  but  tovarlar  bilan  almashtirgan  bo'lsa  bunday  javobgarlikdan 

ozod  bo'ladi.

Tovarlarni  chakana  narxlarda  sotayotgan  sotib  oluvchi  (oluvchi), 

agar  mahsulot  yetkazib  berish  shartnomasida  boshqacha  tartib  nazarda 

tutilgan  bo'lmasa,  iste’molchi  tomonidan  qaytarilgan  but  bo'lmagan 

tovarlarni  oqilona  muddat  ichida  but  tovarlar  bilan  almashtirishni  talab 

qilishga  haqlidir.  (FKning  452-moddasi).

Sotib  oluvchi  mahsulot  yetkazib  beruvchiga  tovarlar  to'liq  yetkazib 

berilmagani,  tovarlarning  kamchiliklarini  bartaraf  etilishi  yoki  tovarlarni 

butlab  berilishi  to'g'risidagi  talablarini  darhol  yoki  oqilona  muddatlarda 

bajarilmay  qoldirilganda  quyidagi  huquqlarga  ega  bo'ladi:

1. 

Agar mahsulot yetkazib beruvchi tovarlarni mahsulot yetkazib berish 

shar tnomasida nazarda tutilgan miqdorda yetkazib bermagan bo'lsa yoxud 

sotib oluvchining tegishli darajada sifatli bo'lmagan tovarlarni almashtirish 

yoki  tovarlarni  butlash  to'g'risidagi  talablarini  belgilangan  muddatda 

bajarmasa, sotib oluvchi yetkazib berilmagan tovarlarni boshqa shaxslardan 

olib, ularni olish bilan bog'liq barcha zarur va oqilona xarajatlarni mahsulot 

yetkazib  beruvchi  zimmasiga  yuklash  huquqiga  ega.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2.  Mahsulot  yetkazib  beruvchi  tovarlarni  to‘liq  yetkazib  bermagan 

yoki  sotib  oluvchining  tovarlarning  kamchiliklarini  bartaraf  etish  yoki 

tovarlarni  butlash  to‘g ‘risidagi  talablarini  bajarmagan  hollarda  sotib 

oluvchining boshqa shaxslardan tovarlar olishga qilgan xarajatlarini  ushbu 

Kodeks  456-moddasining  birinchi  qismida  nazarda  tutilgan  qoidalarga 

muvofiq  hisoblab  chiqariladi.

3. Sotib oluvchi  (oluvchi) tovarlarning kamchiligi bartaraf  etilguncha 

va  ular  butlanguncha  yoki  almashtirilguncha  tegishli  darajada  sifatli 

bo'lmagan  va  but  bo'lmagan  tovarlar  haqini  to'lashdan  bosh  tortish, 

bordi-yu,  tovarlar  haqi to'langan  bo'lsa,  -  to'langan  summani  qaytarishni 

talab qilish  huquqiga  ega.  (FKning  453-moddasi).

4.  Tovarlarni  to'liq  yetkazib  bermaganlik  yoki  yetkazib  berish 

muddatlarini  kechiktirib  yuborganlik  uchun  qonunda  yoki  shartnomada 

belgilangan  neustoykani  to'lanishini  mahsulot  yetkazib  beruvchidan 

shartnomaning  amal  qilish  muddatida  majburiyat  amalda  bajarilgunga 

qadar  undirish  huquqiga  ega.  (FKning  454-moddasi).

Mahsulot  yetkazib  berish  shartnomasi  shartlarini  buzganlik  uchun 

javobgarlikni  belgilash  nafaqat  O'zbekiston  Respublikasining  Fuqarolik 

Kodeksi, balki ushbu shartnoma xo'jalik shartnomalari guruhiga kirganligi 

sababli  “Xo'jalik  yurituvchi  subyektlar  faoliyatining  shartnoma viy- 

huquqiy  bazasi  to'g'risida”gi  29.08.1998  y.  N  670-1  Qonuni  bilan  ham 

tartibga  solinadi.

Mahsulot  yetkazib  berish  shartnomasida  yoki  qonun  hujjatlarida 

boshqa tartib nazarda tutilgan bo'lmasa,  shartnomani bajarmaganlik yoki 

lozim  darajada  bajarmaganlik  uchun  “Xo'jalik  yurituvchi  subyektlar 

faoliyatining  shartnomaviy-huquqiy  bazasi  to‘g ‘risida”gi  qonunning  25- 

32-moddalarida  quyidagi  javobgarlik  choralari  qo'llanilishi  belgilangan.

1. 

Mahsulotlarni  yetkazib  berish  muddatlari  kechiktirib  yuborilgan, 

to'liq  yetkazib  berilmagan  hollarda,  mahsulot  yetkazib  beruvchi  sotib 

oluvchiga  kechiktirilgan  har  bir  kun  uchun  majburiyat  bajarilmagan 

qismining  0,5  foizi  miqdorida  penya  to'laydi,  biroq  bunda  penyaning 

umumiy  summasi  yetkazib  berilmagan  tovarlar  bahosining  50  foizidan 

oshib ketmasligi lozim. Penyani to'lash shartnoma majburiyatlarini buzgan 

tarafni tovarlarni yetkazib berish muddatlarini kechiktirib yuborish, to'liq 

yetkazib bermaslik oqibatida yetkazilgan zararni qoplashdan ozod etmaydi. 

(“Xo'jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi 

to‘g'risida”gi  qonunning  25-moddasi.)

2. 

Agar  yetkazib  berilgan  mahsulotlar sifati,  assortimenti  va  navi 

bo'yicha  standartlar,  texnik  shartlar,  namunalarga  (etalonlarga)  qonun

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hujjatlarida  yoki  xo‘jalik  shartnomasida  belgilangan  boshqa  majburiy 

shartlarga  mos  kelmasa,  sotib  oluvchi  mahsulotni  qabul  qilish  hamda 

ularning  haqini  toiashni  rad  etib,  mahsulot  yetkazib  beruvchidan  sifati, 

assortimenti  va  navi  lozim  darajada  boimagan  mahsulotlar  qiymatining 

20  foizi  miqdorida  jarima  undirib  olishga,  agar  mahsulotlar  haqi  toiab 

qo'yilgan  boisa,  to'langan  summani  belgilangan  tartibda  qaytarishni 

talab  qilishga  haqlidir.  Sifati,  assortimenti  va  navi  lozim  darajada 

boimagan mahsulotlar yetkazib berganlik uchun jarima mahsulot yetkazib 

beruvchidan  akseptsiz  tartibda  undirib  olinadi.

Jarimani  undirish  to'g'risidagi  to'lov  talabnomasi  bank  muassasasiga 

mahsulotlarning sifati, assortimenti va navi lozim darajada emasligi to'g'risidagi 

dalolatnoma  tuzilgandan  keyin  o'n  kun  ichida  taqdim  etiladi.  Jarimani 

undirish  to'g'risidagi  to'lov  talabnomasi  belgilangan  o'n  kunlik  muddatni 

buzgan holda taqdim etilgan hollarda, jarimani undirish belgilangan tartibda 

amalga oshiriladl( “Xo'jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy- 

huquqiy  bazasi  to'g‘risida”gi  qonunning  26-moddasi.)

3. But boimagan mahsulotlar yetkazib berilgan taqdirda sotib oluvchi:

-tovarlarni  butlab  berishni  talab  qilishga  haqli.  Mahsulot  yetkazib

beru vch i  sotib  oluvchining  talabini  olgan  paytdan  boshlab,  agar 

taraflarning  kelishuvida  o'zga  muddat  belgilangan  boimasa,  o'n  besh 

kunlik  muddat  ichida  tovarlarni  butlab  berishi  shart;

-  tovarlar  butlab  berilgunga  qadar  ularning  haqini  to'lashdan  bosh 

tortishga,  agar  tovariarning  haqi  toiab  qo'yilgan  boisa,  belgilangan 

tartibda  to'langan  summalar  qaytarilishini  talab  qilishga  haqli;

-  yetishmayotgan  qismlar  qiymatini  qo'shgan  holda,  mahsulot 

yetkazib  beruvchidan  but  boim agan  tovarlar  qiymatining  20  foizi 

miqdorida  jarima  undirishga  haqli.

Tovarlarni yetkazib beruvchi belgilangan muddatda tovarlarni butlab 

bermasa, sotib oluvchi but boimagan tovarlarni qaytarib berishga hamda 

but  boim agan  tovarlarni  but  tovarlarga  almashtirishni  talab  qilishga 

haqlidir  (“Xo'jalik  yurituvchi  subyektlar  faoliyatining  shartnomaviy- 

huquqiy  bazasi  to'g'risida”gi  qonunning  27-moddasi).

4.  Marka  belgisi  qo'yilm agan  yoki  lozim  darajada  markirovka 

qilinmagan  tovarlarni,  shuningdek  idishsiz  yoki  o'ralmagan  tovarlarni 

yoxud  tegishli  idishga  joylanmagan  yoki  lozim  darajada  o'ralmagan 

tovarlarni  yetkazib  berganlik  uchun  mahsulot  yetkazib  beruvchi  sotib 

oluvchiga  bunday  tovarlar  qiymatining  5  foizi  miqdorida  jarima  to'laydi. 

Tovarlar  qabul  qilingandan  keyin  yana  jo'natilishi  yoki  saqlanishi  kerak 

b oig a n   hollarda  sotib  oluvchi  jarima  undirishdan  tashqari  o'z  kuchi

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bilan,  lekin  mahsulot  yetkazib  beruvchi  hisobidan  tovarlarni  o‘rashga 

va  idishlarga  joylashga,  yoxud  bir  shahardagi  mahsulot  yetkazib 

beruvchidan  tovarlarni  o‘rab  berish  yoki  idishlarga  joylab  berishni  talab 

qilishga  haqlidir  (“ X o ‘jalik  y u ritu vch i  subyektlar  faoliyatining 

shartnomaviy-huquqiy  bazasi  to‘g ‘risida”gi  qonunning  28-moddasi).

5.  Mahsulot  yetkazib  beruvchi  talabiga  binoan  qo'yilgan  akkreditiv  u 

amal qiladigan  muddat ichida  foydalanilmasa,  mahsulot yetkazib beruvchi 

sotib  oluvchiga  akkreditivning  foydalanilmagan  summasining  5  foizi 

miqdorida  jarima  to'laydi.  (“Xo'jalik  yurituvchi  subyektlar  faoliyatining 

shartnomaviy-huquqiy  bazasi  to‘g ‘risida”gi  Qonunning  29-moddasi).

6. Jo'natilgan tovarlarga oid to'lov yoki tovar-transport hujjatlarining 

nusxasini  belgilangan  m uddatda  yu borm agan lik  yoki  tovarlar 

jo'natilganligi  to'g'risidagi  boshqa  axborotni  taqdim  etmaganlik  uchun 

mahsulot  yetkazib  beruvchi  sotib  oluvchiga  axborot  taqdim  etilmagan 

har  bir  holat  uchun  yetkazib  berilayotgan  tovar  qiymatining  1  foizi 

miqdorida  jarima  to'laydi(“Xo'jalik  yurituvchi  subyektlar  faoliyatining 

shartnomaviy-huquqiy  bazasi  to'g'risida”gi  Qonunning  30-moddasi).

7. Tovarlarni olib ketmaslik, shuningdek mahsulot yetkazib beruvchi 

shartnomada  belgilangan  muddatda  (davrda)  ularni  yetkazib  berganda 

tovarlarni olishni asossiz ravishda rad etganlik uchun sotib oluvchi mahsulot 

yetkazib beruvchiga tanlab olinmagan (o'z muddatida olinmagan) tovarlar 

qiymatining  5  foizi  miqdorida,  tez  buziladigan  tovarlar  bo'yicha  esa  - 

10  foiz  miqdorida  jarima  to'laydi.

Tovarlar  tanlab  olinmagan  (olish  asossiz  rad  etilgan)  hollarda, 

mahsulot  yetkazib  beruvchi jarima  undirishdan  tashqari,  ushbu  tovarlar 

mavjudligining  kafolatlarini  taqdim  etgan  holda,  tanlab  olinmagan  (o'z 

muddatida  olinmagan)  tovarlar qiymati  to'lanishini talab qilishga haqlidir 

(“Xo'jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi 

to‘g'risida”gi  qonunning  31-moddasi).

8. To'lov talabnomasi akseptini asossiz ravishda butunlay yoki qisman 

rad  etganlik,  shuningdek  hisob-kitobning  boshqa  shakllarida  tovarlar 

haqini  to 'la sh d a n   bosh  tortg a n lik   (bank  m uassasasiga  to 'lo v  

topshiriqnomasini  taqdim  etmaganlik,  chek  bermaganlik,  akkreditivni 

taqdim  etmaganlik  va  hokazo)  uchun  sotib  oluvchi  mahsulot  yetkazib 

beruvchiga  o'zi to'lashni  rad etgan yoki  bosh tortgan summaning  15  foizi 

miqdorida  jarima  to'laydi.

Yetkazib  berilgan  tovarlar  haqini  o'z  vaqtida  to'lamaganlik  uchun 

sotib  oluvchi  mahsulot  yetkazib  beruvchiga  o'tkazib  yuborilgan  har  bir 

kun  uchun  kechiktirilgan  to'lov  summasining  0,4  foizi  miqdorida,  ammo

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kechiktirilgan  to‘lov  summasining  50  foizidan  ortiq  bo'lmagan  miqdorida 

penya  to 'la y d i  ( “ X o 'ja lik   y u ritu v ch i  su b y ek tla r  fa oliyatin in g 

shartnomaviy-huquqiy  bazasi  to'g'risida”gi  qonunning  32-moddasi).