Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1  Благутин  Д.Ю .  Французский  режим  возмещения  ущерба  от  стихийных  бедствий. 

//  Страховое  дело.  № 10.  2002,-  58-с.

2  Брагинский  М .И.Витрянский  В.В.  Договорное  право.  Договоры  о  выполнение 

работ  и  оказании  услуг  М.:  2002.  Статут.  572

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sug'urta  shartnomasining  elementlariga  taraflar,  predmet,  muddat, 

shakli  va  mazmuni  kiradi.

Sug'urta  shartomasining  taraflari  bo'lib  -   sug'urta  qildiruvchi  va 

sug'urtalovchilar  hisoblanadi.

Sug'urta  qildiruvchi  -   sug'urta  shartnomasini  tuzuvchi  shaxs 

hisoblanadi.  Sug'urta  qildiruvchi  sifatida  har  qanday  shaxs  ishtirok  etishi 

mumkin. O'zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq xo'jalik tashkilotlari

-  shirkat,  fermer,  dehqon  xo'jaliklari,  jamoat  tashkilotlari,  yakka 

tadbirkorlar va  fuqarolar sug'urta  subyektlari yoki sug'urta  qildiruvchilari 

bo'lishi  mumkin

Xo'jaliklarga,  xususiy  tashkilotlarga,  fuqarolar  va  tadbirkorlarga 

qarashli  mulklar,  mulkiy  javobgarliklari,  hayoti  va  sog'lig'i  sug'urta 

shartnomasining  obyekt  bo'lib hisoblanadi.

Biroq ayrim turlarida maxsus subyektlar ishtirok etishi ham mumkin. 

Misol  uchun  majburiy  davlat  sug'urtasida  -   davlat  hokimiyat  organlari. 

Keyingi  paragraflarda,  sug'urta  shartnomasining  alohida  shakllarida 

batafsil ко'rib chiqiladi.

Sug'urta  qildiruvchi  qoida  bo'yicha  sug'urta  mukofotini  to'laydi. 

Biroq  konsensual  shartnomada  sug'urta  mukofotini  to'lash  uchinchi 

shaxsga  yuklatilishi  ham  mumkin.

Naf  oluvchi  bo'lib  -   sug'urta  shartnomasiga  muvofiq  sug'urta 

qildiruvchi  kimning  foydasiga  tuzgan  bo'lsa,  shu  shaxs  hisoblanadi.

Bu  shartnoma  uchinchi  shaxs  foydasiga  tuziladigan  shartnomalar 

turkumiga  kirib,  huquq  bilan  birga  majburiyat  ham  yuklanadi.

Naf  oluvchi  sug'urta  shartnomasining  hamma  turida  ishtirok 

etmaydi,  faqatgina  sug'urta  qildiruvchi  istagan  paytdagina  ishtirok  eta 

oladi.  Ayrim  sug'urta  shartnomalarida  sug'urta  qildiruvchining  erki 

irodasidan  tashqari  naf  oluvchining  ishtiroki  istisno  etiladi  (tadbirkorlik 

xavfi  sug'urtasi),  boshqalarida  esa  ishtiroki  majburiydir  (javobgarlik 

sug'urtasi).

Naf oluvchi sug'urta shartnomasini tuzishda bevosita ishtirok etmay, 

unga  rozilik  bersa  shartnomadagi  huquq  va  majburiyatlar  unga  ham 

taalluqli  bo'ladi.  A ga r  shartnoma  bo'yich a  hech  qanday  e ’tiroz 

bo'lmaydigan bo'lsa,  shartnoma  subyekti sifatida qabul qilinib shartnoma 

majburiyatlarini  bajarmaganlik  borasida  javobgarlikka  ham  tortiladi.

FKning  917-moddasining  3-  qismiga  muvofiq  naf  oluvchi  foydasiga 

mol-mulkini  sug'urta  qilish  shartnomasi  naf  oluvchining  ismi  yoki  nomi 

ko'rsatilmasdan tuzilishi  mumkin.  Bunday shartnoma  tuzilganda sug'urta 

qildiruvchiga  egasining  nomi  ko'rsatilmagan  polis  beriladi.  Bunday

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shartnom a  b o 'y ic h a   huquqlarni  am alga  oshirishda  bu  polisni 

sug'urtalovchiga  taqdim  etish  zarur.

Naf oluvchida sug'urta manfaatdorligi bo'lishi kerak, ana shundagina 

u  shaxsiy  va  mulkiy  sug'urtada  ishtirok  etishi  mumkin.

Yuqorida  keltirilgan  shartlar  b o'y ich a   naf  olu vch i  sug'urta 

shartnomasidan  kelib  chiqadigan  m ajburiyatlarning  naf  oluvchi 

tomonidan  bajarilishi  FKning  926-moddasida  qayd  etilgan.  Naf  oluvchi 

foydasiga  sug'urta  shartnomasini  tuzish  sug'urta  qildiruvchini  sug'urta 

qildiruvchining  zimmasidagi  majburiyatlar  foydasiga  shartnoma  tuzilgan 

shaxs  tomonidan  bajarilmagan  bo'lsa,  shartnomadan  kelib  chiqadigan 

majburiyatlami  bajarishdan  ozod  qilmaydi.

Naf  oluvchi  mulkiy  sug'urta  shartnomasi  bo'yicha  sug'urta  pulini 

to'lashni  talab  qilganida  su g 'u rta lo v ch i  undan,  shu  ju m ladan  

sug'urtalangan  shaxs  naf  oluvchi  bo'lgan  taqdirda  ham  sug'urta 

shartnomasi  b o'yich a   m ajburiyatlam i,  shu  bilan  birga  sug'urta 

qildiruvchining  zimmasida  bo'lgan,  lekin  bajarmagan  majburiyatlami 

bajarishni  talab  qilishga  haqli.  Ilgari  bajarilishi  lozim  b o 'lg a n  

majburiyatlami  bajarmaslik  yoki  o'z  vaqtida  bajarmaslik  oqibatlari  xavfi 

naf  oluvchining  zimmasida  bo'ladi.

Sug'urta  qildiruvchi  sug'urtalovchini  ogohlantirgan  holda  naf 

oluvchini  boshqa  shaxs bilan almashtirishga  haqli  (FKning  945-moddasi). 

Naf  oluvchini  almashtirish  chog'ida  sug'urtalovchining  roziligini  olish 

shart emas. Shaxsiy sug'urta shartnomasi bo'yicha sug'urtalangan shaxsning 

roziligi bilan tayinlangan naf oluvchini almashtirishga faqat shu shaxsning 

roziligi  bilan  yo'l  qo'yiladi.

Sug'urta shartnomasining bekor bo'lishiga qadar naf oluvchi sug'urta 

qildiruvchi  tomonidan  xohlagan  vaqtda  almashtirilishi  mumkin.  Biroq 

naf oluvchi  sug'urta  shartnomasiga  muvofiq  biror  majburiyatni  bajarishi 

yoki  su g'u rta  tovonini  yoki  su g'u rta   pulini  to'lash   to 'g 'ris id a  

sug'urtalovchiga  talab  qo'yganidan  keyin  u  boshqa  shaxs  bilan 

almashtirilishiga  yo'l  qo'yilmaydi

Sug'urtalangan  shaxs  -   bu  jismoniy  shaxs  bo'lib,  shaxsiy  sug'urta 

shartnomasiga muvofiq hayoti yoki sog'lig'i sug'urtalangan shaxsdir. Bunda 

sug'urtalangan shaxsda doimo sug'urta manfaatdorligi bo'lib, ham sug'urta 

qildiruvchi  va  naf  oluvchi  bo'lishi  mumkin.

Agar  sug'urtalangan  shaxs  sug'urta  qildiruvchi  yoki  naf  oluvchi  bilan 

mos kelmasa, shaxsiy sug'urta shartnomasi sug'urtalangan shaxsning yozma 

roziligi  bilangina tuzilgan hisoblanishi mumkin (FKning 921-modda,  4 qismi).

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Zarar  yetkazganlik  uchun  javobgarlik  xavfini  sug'urta  qilish 

shartnomasi bo'yicha sug'urta qildiruvchidan boshqa shaxsning javobgarligi 

sug'urtalangan  xollarda,  shartnomada  boshqacha  hoi  nazarda  tutilmagan 

bo'lsa,  sug'urta  qildiruvchi  bu  shaxsni  sug'urta  hodisasi  yuz  berguncha 

istalgan  vaqtda,  sug'urtalovchini  yozma  ravishda  xabardor  qilib,  boshqa 

shaxsga almashtirishga haqli.

Shaxsiy  sug'urta  shartnomasida  ko'rsatilgan  sug'urtalangan  shaxs 

sug'urta qildiruvchi tomonidan shu sug'urtalangan shaxs va sug'urtalovchi- 

ning  roziligi  bilangina  boshqa  shaxsga  almashtirilishi  mumkin  (FKning 

944-modda).

Sug'urtalovchi -  tegishli faoliyat turi uchun ruxsatnomaga ega bo'lgan 

yuridik  shaxs  hisoblanadi.  Sug'urta  tashkilotlariga  qo'yiladigan  talablar, 

litsenziya  olish  tartibi  va  ularning  faoliyati  ustidan  nazorat  olib  borish 

tartibi tegishli qonun hujjatlari bilan amalga oshiriladi. Bu borada yuqorida 

gapirib o'tildi.

Shvetsiya  qonunlarida  ham  sug'urta  kompaniyalari  ixtisoslashgan 

holda  faoliyat  yuritishi  belgilangan  boiib,  25  ta  sug'urta  kompaniyasi 

hayot sug'urtasi bilan shug'ullansa,  57  tasi mulkiy (umumiy) sug'urtalash 

ishlarini olib boradi. Bir vaqtning o'zida bu ikki turni sug'urtalash ishlarini 

olib  borish  mumkin  emas1.

Agar  bitta  shartnomada  bir  necha  sug'urtalovchi  ishtirok  etsa,  u 

holda  birgalikda  sug'urta  deb  yuritiladi.  Agar  boshqacha  hoi  belgilab 

qo'yilmagan  boisa,  sug'urtalovchilar  sug'urta  qildiruvchi  oldida  solidar 

javobgar  boiadilar.  Yirik  va  alohida  yirik  xavflarni  o'rtada  sug'urta  qilish 

uchun  birgalikda  sug'urtalovchilar  birgalikdagi  faoliyat  to'g'risida  oddiy 

shirkat tuzishlari mumkin (sug'urta sherikchiligi). Birgalikda sug'urtalovchilar 

o'rtasida tegishli kelishuv boigan taqdirda, ulardan biri sug'urta qildiruvchi 

(naf  oluvchi)  ning  oldida  faqat  o'z  ulushi  uchun  javobgar  boiib  qolgani 

holda,  u  bilan  o'zaro  munosabatlarda  barcha  birgalikdagi sug'urtalovchilar 

nomidan  vakil  boiishi  mumkin  (FKning  941-moddasi).

Qayta  sug'urta  birgalikdagi  sug'urtaning  aksi  b o iib ,  unda 

sug'urtalovchi  shartnoma  bo'yicha  o'z  zimmasiga  olgan  sug'urta  xavfini 

boshqa  sug'urta  tashkilotida  sug'urtalaydi.  Qayta  sug'urta  qilish 

shartnomasini  tuzgan  sug'urta  shartnomasi  (asosiy  shartnoma)  bo'yicha 

sug'urtalovchi  keyingi  shartnomalarda  sug'urta  qildiruvchi  hisoblanadi. 

Qayta  sug'urta  qilishda  sug'urta  pulini yoki  tovonini  to'lash uchun asosiy