Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Uchinchidan,  ija ra g a   b e ru v c h i  bo'lib,  m axsu s  su by ekt  doim iy 

tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanib kelayotgan prokatchi ishtirok etadi.

To'rtinchidan, prokat shartnomasi bo'yicha topshirilgan mol-mulkdan, 

agar shartnom ada boshqacha tartib belgilanmagan bo'lsa yoki u m ajburiyat 

mohiyatidan kelib chiqmasa, iste’mol maqsadlarida  foydalaniladi. Fuqarolik 

Kodeksining  558-moddasining  2-qismida  nazarda  tutilgan  ushbu  qoida

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bilan Fuqarolik Kodeksining  89-moddasi qoidalarini solishtiradigan bo‘lsak, 

prokat shartnomasida nazarda tutilgan qoida go‘yoki, noto‘g ‘ridek ko'rinishi 

mumkin. Chunki iste’mol qilinadigan ashyolarga quyidagicha ta ’rif berilgan. 

Jumladan, bir karra foydalanish natijasida yo‘qolib ketadigan yoki dastlabki 

holatida  m avjud  boim ay  qoladigan  ashyolar  (xom-ashyo,  yoqilg‘i,  oziq- 

ovqat mahsulotlari va shu kabilar) iste’mol qilinadigan ashyolar hisoblanadi. 

U shbu  tarifda  nazarda  tutilgan  ashyolarni  esa  hech  qaqchon  prokat 

shartnomasi asosida boshqa shaxsga  berib bo'lmaydi. Masalan.  10  kg go‘sht 

yoki  shu  miqdordagi kartoshka. Shuningdek,  prokat shartnomasida ijaraga 

beruvchi ijaraga oluvchiga mol-mulkni vaqtincha egalik qilish va foydalanish 

uchungina berish majburiyatini olgan xolos,  mulkni tasarruf etish huquqini 

esa  o'z  zimmasida  saqlab  qoladi.  Agar  iste’mol  qilinadigan  ashyolar  prokat 

shartnomasi  bilan  ijaraga  oluvchiga  berilgan  boisa,  (masalan,  go'sht  yoki 

sut  mahsulotlari)  ijaraga  oluvchi  bu  mahsulotlarni  albatta  tasarru f  etib 

yuborishi  m uqarrar.  Bu  yerda  qonun  chiqaruvchi  prokat  shartnomasida 

m ol-m ulkdan  iste’mol  m aqsadlarida  foydalaniladi  deganda,  insonning 

oziqlanishi  va  hay o t  kechirishi  u c h u n   k e ra k   b o 'lad ig an   oziq-ovqat 

mahsulotlarini  iste’mol  qilinishni  emas,  balki,  oziqlanish  (eyish,  qornini 

to'ydirish) uchun iste’mol qilmasada, lekin o'zining boshqa hayotiy ehtiyojini 

qondirish  (ko'rishga,  eshitishga,  kiyishga  va  boshqa)  uchun  zarur  boigan 

mol-mulklami nazarda tu tg an  Masalan,  televizordan iste’mol maqsadlarida 

foydalanish  deganda,  ijaraga  oluvchi  o'zining  jahonda  sodir  bo'layotgan 

yangiliklardan  xabardor  boiishga  qaratilgan  iste’molini  nazarda  tutish 

mumkin.

Bcshinchidan,  prokat  shartnomasi  om maviy  shartnom alar  guruhiga 

kiradi (558-moddaning 3-qismi). Prokat shartnom asi uni tuzishni xohlovchi 

b a rc h a   s h a x sla r  b ilan   tuziladi.  U  h a m m a g a   x izm a t  k o 'r s a tis h g a  

qaratilganligi  uchun  ham   ommaviy  shartnom alar  guruhiga  mansubdir. 

Shuningdek,  p rokat  shartnom asining  sh a rtla ri  va  ijara  haqi  ham m a 

iste’molchilar  uchun  bir  xil  qilib  belgilanadi.  Prokat  shartnom asi  bo'yicha 

ijaraga  beruvchi  ijaraga  oluvchi  talab  qilayotgan  m ol-m ulkni  ijaraga 

berishga  im koniyati  b o ia   turib,  prokat  shartnom asini  tuzishdan  bosh 

tortishga  yo'l  qo'yilmaydi.

Oltinchidan,  m ulk  ijarasi  sh artn om asini  nom uayy an  m u d d atg a  

qaytadan tuzish va ijaraga oluvchining m ulk ijarasi shartnomasini qaytadan 

tuzishga imtiyozli huquqi haqidagi qoidalar prokat shartnom asiga nisbatan 

qoilanm aydi.