Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1.7.  Oldi-sotdi  shartnomasi  shartlarini  buzganlik  uchun 

taraflarning  javobgarlik  holatlari

Oldi-sotdi  shartnomasida  qatnashuvchi  har  ikkala  taraf  qonun  yoki 

shartnoma bo'yicha o'z majburiyatlarini bajarmaganlik uchun javobgardir.

Sotuvchi  quyidagi  holatlarda  xaridor  oldida  javobgardir:

a)  sotilgan  tovarni  topshirmasa  yoki  topshirishni  kechiktirsa;

b)  sotilayotgan  tovarda  uchinchi  shaxslarning  huquqlari  mavjudligi 

haqida  xaridorni  ogohlantirmasa;

d)  sotilayotgan tovar miqdori,  assortimenti haqidagi  shartlarni buzsa 

yoki  sifatsiz  tovar  sotsa.

Sotib  oluvchi  ham  o'z  navbatida  sotuvchi  oldida  quyidagi  hollarda 

javobgar  boiadi:

a)  sotilgan  tovar  uchun  haqni  toiamasa  yoki  to'lashni  kechiktirsa;

b)  sotilgan  tovarni  o'z  vaqtida  qabul  qilib  olmasa  yoxud  qabul  qilib 

olishni  kechiktirsa.

Taraflar  yuqoridagi  holatlardan  biri  sodir  boiishiga  yo'l  qo'ygan 

hollarda ularga nisbatan fuqarolik-huquqiy javobgarlik choralari qoilanadi. 

Bunday  choralar  m ajburiyatni  bajarish  va  zararlarni  qoplash, 

shartnomadan  bir  tomonlama  bosh  tortish  va  zararlarni  qoplash 

ko'rinishida  boiishi  mumkin.

Umumiy  qoida  bo'yicha  sotuvchi  xaridorga  sotilayotgan  tovaming 

kamchiliklari  haqida  ogohlantirmog'i  lozim.

Sotilgan  tovardagi  kamchiliklar  uchun  sotuvchining  qay  hollarda 

javobgar boiishi hujjatlarda belgilab qo'yilgan Bozor munosabatlari tizimi 

xaridor  -   iste’molchini  alohida  huquqiy  maqomga  ko'tardi.  Sotilayotgan 

tovarlarning  sifatli  darajada  boiishi  uchun  sotuvchi  xaridor  oldida 

mas’uldir. O'zbekiston  Respublikasining  «Standartlashtirish  to‘g'risida»gi, 

«Metrologiya to'g'risida»gi, «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish 

to'g'risida»gi  «Iste’molchilarning  huquqlarini  himoya  qilish  to'g'risida»gi 

qonunlarida  bunday  huquqiy  asoslar  o'z  ifodasini  topgan.

Sotuvchi  sotib  oluvchiga  sifati  oldi-sotdi  shartnomasiga  mos  keladigan 

tovarni  topshirishi  shart.  Bunday  shartlar  shartnomada  ko'rsatilmaganida 

esa  tovar  sifati  belgilangan  maqsadlar  uchun  yaroqli  bo'lishi  lozim  Tovar

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

namunasi  bo'yicha  yoki  ta’rifi  bo'yicha  (reklama  bo'yicha)  sotilganda  tovar 

sifati  namuna  yoki  ta’rifga  mos  kelishi  lozim

Agarda  qonunda  belgilangan  tartibga  muvofiq  sotilayotgan  tovar 

sifatiga  nisbatan  majburiy  talablar  nazarda  tutilgan  boisa,  tadbirkorlik 

faoliyatini  amalga  oshirayotgan  sotuvchi  xaridorga  ushbu  majburiy 

talablarga  javob  beradigan  tovarni  topshirishi  shart  (masalan,  poliz 

mahsulotlari  laboratoriya  tekshiruvidan  o'tgan  boiishi  lozim),  oziq-ovqat 

mahsulotlari  albatta  muvofiqlik  sertifikatiga  ega  boiishi  lozim.

Tovariarning sifati talab darajasida boiishi me’zonlari boiib tovarning 

kafolat  muddati  va  tovarning  yaroqlilik  muddati  hisoblanadi

Tovar  sifatining  kafolati  uning  mavjud  talablariga  javob  berishi  va 

oqilona muddat  davomida  belgilangan maqsadlar uchun yaroqli bo'lishini 

anglatadi.  Umumiy  qoida  bo'yicha  kafolat  muddati  tovar  xaridorga 

topshirilgan paytdan o'ta boshlaydi. Agar xaridor sotuvchiga bog'liq boigan 

holatlar  tu fa y li  (masalan,  yo'riq n om an i  yoki  texnik  pasportni 

topshirmagani  sababli)  tovardan  foydalanish  imkoniyatidan  mahrum 

boisa,  kafolat  muddati  o'tishi  to'xtab  turadi.  Tovar  (butlovchi  buyum) 

almashtirilganda  kafolat  muddati  yangidan  o'ta  boshlaydi  (FKning  404- 

moddasi).

Qonun  hujjatlarida,  shu  jumladan,  davlat  standartlarida  tovar  o'z 

vazifasi  bo'yicha  foydalanish  uchun  yaroqsiz  holga  kelib  qoladi,  deb 

hisoblanadigan  vaqt  (yaroqlilik  muddati)  belgilanishi  mumkin.

Tovarning  yaroqlilik  muddati  tovar  tayyorlangan  kundan  boshlab 

foydalanish  uchun  yaroqli  boigan  davr  bilan  yoki  tovar  foydalanish 

uchun  yaroqliligi  aniqlanadigan  son  bilan  belgilanadi.  Yaroqlilik  muddati 

tugagan tovardan foydalanish inson hayoti, sogiig'i uchun xavf tug'diradi. 

Shu  sababli  ham  bunday  tovarlarni  sotishga  yo'l  qo'yilmaydi.

Agar qonun hujjatlarida yoki shartnomada tovarning sifatini tekshirish 

nazarda  tutilgan  boisa,  tekshirish  ularda  belgilangan  talablarga  muvofiq 

amalga  oshirilishi,  davlat  standartlarida,  texnik  shartlarda  va  sh.k.da 

majburiy  talablar  belgilangan  bo'lsa,  tovar  sifati  ulardagi  ko'rsatmalarga 

muvofiq  ravishda  tekshirilishi lozim. Tekshirish sotuvchi tomonidan ham, 

xaridor  tomonidan  ham,  shuningdek,  uchinchi  shaxslar  tomonidan  ham 

o'tkazilishi  mumkin,  biroq  bunda  tekshirish  shartlari  o'zgarmasligi  lozim.

K o'p hollarda tovarlar sifatini tekshirish maxsus tuzilmalar - tovar- 

ekspertiza  muassasalari  tomonidan  amalga  oshiriladi.  O'zbekiston 

Respublikasida  m ahsulotlarni  sertifikatlashtirish,  y a ’ ni  ularning 

belgilangan  talablarga  muvofiqligini  tasdiqlash,  guvohlantirishga  oid 

faoliyat  bilan  shug'ullanuvchi  tashkilotlar tizimi mavjud.  Bozorga  sotish

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

uchun chiqarilgan tovarlar «muvofiqlik sertifikati» (tovarning belgilangan 

talablarga  muvofiqligini  tasdiqlovchi  hujjat),  «m uvofiqlik  belgisi» 

(muayyan  tovar  aniq  standartga  yoki  boshqa  normativ  hujjatga  mos 

ekanligini  ko'rsatish  uchun  tovarga  doir  h ujjatga  q o'yila d iga n , 

belgilangan  tartibda  ro'yxatga  olingan  belgi)ga  ega  ekanliklari  ularning 

sifati maxsus tekshiruvdan o'tganligini bildiradi. Sertifikatlashtirish shart 

b o'lg a n   tovarlar  ro'yxatin i  O'zbekistan  Respublikasi  H ukum ati 

tasdiqlaydi. Odatda bunday tovarlar odamlaming sog'lig'i, hayoti, yuridik 

va  jismoniy  shaxslarning  mol-mulkiga  hamda  atrof-muhitga  zarar 

yetkazishi  m um kin  b o'lg a n   m ahsulotlar  hisoblanadi.  M a jb u riy  

sertifikatlashtirilishi  shart  bo'lgan  tovarlarni  sertifikatlashtirish 

o'tk a zm a sd a n   tu rib   sotish  man  q ilin a d i.  Q onun  ix t iy o r iy  

sertifikatlashtirishni  ham  nazarda  tutadi.  Har  qanday  tovar  tegishli 

talablarga  muvofiq  ekanligini  tasdiqlash  uchun  u  yuridik  va  jismoniy 

shaxslar  tashabbusi  bilan  ixtiyoriy  sertifikatlashtirilishi  mumkin.

Sertifikatlashtirish  tizimi  sifatsiz  tovarlarni  sotuvga  chiqarishning 

oldini  oluvchi  muhim  tashkiliy-huquqiy  vositadir.

Agar tovarning kamchiliklari sotuvchi tomonidan ma’lum qilinmagan 

boisa,  tegishli  darajada  sifatli  boimagan  tovar  topshirgan  sotuvchi  sotib 

oluvchining  xohishiga  ko'ra:

xuddi shu markadagi (modeldagi, artikuldagi) sifati tegishli darajada 

boigan  tovarga  almashtirishi;

xarid  narxini  tegishlicha  qayta  hisoblagan  holda  boshqa  markadagi 

(m odeldagi,  artikuldagi)  sifati  tegishli  darajada  b o ig a n   tovarga 

almashtirishi;

tovarning  kamchiliklarini  tekinga  bartaraf  etishi  yoki  sotib  oluvchi 

yoxud uchinchi shaxs  tomonidan tovarning  kamchiliklarini  bartaraf  etish 

uchun  qilingan  xarajatlarni  qoplashi;

xarid  narxini  mutanosib  ravishda  kamaytirishi;

ko'rilgan  zarar  o'rnini  qoplashi  lozim  (FKning  434-moddasi).

Shu bilan birga, sotib oluvchi tomon shartnomaning bekor qilinishini 

talab qilish huquqiga  ham egadir. Tovar uchun to'langan pul summasini 

sotib  oluvchiga  qaytarish  vaqtida  sotuvchi  undan  tovardan  to'liq  yoki 

qisman foydalanganligi, tovar ko'rinishi yo'qolganligi yoki boshqa shunga 

o'xshash holatlar tufayli  tovar qiymati qancha  pasaygan boisa, shuncha 

summani  chegirib  qolishga  haqli  emas.  Xaridorga  sifati  lozim  darajada 

boimagan  tovar  sotilganida  uning  sotuvchiga  nisbatan  qanday  talablar 

qo'yishga  haqli ekanligi,  ya’ni  yuqorida  ko'rsatilgan  huquqlar alternativ 

harakterga  ega  boiib,  xaridor  ulardan  o'zi  uchun  ma’qulini  tanlaydi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Xaridor  tovardagi  kamchiliklar  tovar  unga  topshirilgunga  qadar 

paydo  boiganligi  yoki  shu  paytgacha  vujudga  kelgan  sabablar  tufayli 

vujudga  kelganligini  isbotlab  berishi  lozim.

Sotuvchi tovardagi nuqson yoki kamchiliklar quyidagi holatlar sababli 

yuz  berganligini  isbotlab  bera  olsa,  javobgarlikdan  ozod  boiadi:

sotib oluvchi tovardan foydalanish yoki saqlash qoidalarini buzganligi 

sababli;

uchinchi  shaxslar  harakati  tufayli;

oldini  olib  bo'lmaydigan  kuch  ta’sirida  (FKning  409-moddasi).

Qonunda  topshirilgan tovaming  kamchiliklarini aniqlash  muddatlari 

ham belgilab qo'yilgan Kamchilik yoki nuqson ushbu muddatlar davomida 

aniqlansa,  xaridor  tegishli  talab  bilan  sotuvchiga  da’vo  qilishga  haqli 

bo'ladi.  Bular:  qonunda  yoki  oldi-sotdi  shartnomasida  belgilab  qo'yilgan 

yoxud  kafolat  muddati  bilan  yoki  tovarning  yaroqlilik  muddati  bilan 

belgilanadi.

Kam chiliklar  oqilona  muddatda,  biroq  tovar  sotib  oluvchiga 

topshirilgan  kundan  boshlab  ikki  yil  davomida  aniqlanganida  ham  (agar 

yuqoridagi  muddatlar  belgilanmagan  bo'lsa)  xaridor  sotuvchiga  talab 

qo'yishga  haqli.

Tovarning  kamchiliklari  xaridor  tomonidan  kafolat  muddati  yoki 

yaroqlilik  muddati  tugaganidan  keyin  aniqlangan  hollarda,  xaridor  bu 

kamchiliklar  tovar  unga  topshirilgunga  qadar  paydo  bo'lganligini  yoki 

shu  paytgacha  vujudga  kelgan  sabablar  tufayli  paydo  bo'lganligini  isbot 

qilib  bergan  hollarda  javobgarlik  sotuvchi  zimmasiga  yuklanadi.