Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi


-§.  Shartnom a  m ajburiyatlari



Download 30,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet417/424
Sana31.12.2021
Hajmi30,09 Mb.
#267670
1   ...   413   414   415   416   417   418   419   420   ...   424
Bog'liq
@mustaqilishlar Fuqarolik huquqi

5-§.  Shartnom a  m ajburiyatlari

Shartnom a  majburiyatlariga  tegishli  masalalami  yoritar  ekanmiz,  bu 

yerda  «taraflarning  erk  muxtoriyati  prinsipi» iborasi  bilan  to'qnashamiz;  u 

shundan  iboratki,  taraflar  u  yoki  bu  bitimni  tuzayotganlarida  unga  tatbiq 

qilinadigan u yoki bu mamlakat huquqini tanlab olishlari mumkin. O'zbekiston 

Respublikasi  FKning  1189-moddasi  1-qismiga  binoan  «shartnoma,  agar 

qonunda boshqacha tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, taraflarning kelishuviga 

ko'ra  tanlangan  mamlakat  huhuqi  bilan  tartibga  solinadi».

S hartnom a  taraflari  qo'llaniladigan  huquqni  um u m an   shartnom a 

uchun  ham,  uniig  alohida  qismlari  uchun  ham   tanlab  olishlari  m um kin

www.ziyouz.com kutubxonasi



(O'zbekiston  Respublikasi  FKning  1189-moddasi,  2-qismi).

Qo'llaniladigan  huquq  taraflar  tomonidan  shartnom a  tuzilayotganda 

ham   u n d a n   keyin  ham   istalgan  vaqtda  tanlanishi  m um kin.  Taraflar, 

shuningdek, istalgan vaqtda shartnom aga nisbatan ko'llaniladigan huquqni 

o'zgartirish to'g'risida kelishib olishlari mumkin (O'zbekiston Respublikasi 

FKning  1189-moddasi,  3-qismi).

«Erk  muxtoriyati»  bo'yicha  u  yoki  bu  bitimga  h a r bir huquqiy  tizim 

tatbiq  qilinishi  mumkin.

«Erk  m uxtoriyati»ni  cheklaydigan  holatlar  quyidagicha  bo'lishlari 

m umkim:


a)  taraflarning erklarini mahalliy qoidaga bo'ysundirish (lokalizatsiya), 

bunda  taraflar  u  yoki  bu  bitimga  bog'langan  huquqni  tatbiq  qilishlari 

shart;

b)  u  yoki  bu  bitim   bo'yicha  imperativ;  norm alar  m avjud  bo'lsa. 



M asalan,  O 'zbekiston  Respublikasi  FKning  1181-moddasi,  2-qismiga 

binoan bitim  qaysi m am lakatda tuzilgan bo'lmasin, agar uning ishtirokchisi 

bo'lib  o'zbekistonlik  yuridik  yoki  jismoniy  shaxs  qatnashadigan  bo'lsa,  u 

yozma  shaklda  tuzilishi sh art  va  FKning  1191-moddasiga  binoan  «chet  el 

ishtirokidagi  yuridik  shaxsni  tuzish  to'g'risidagi  shartnom aga  nisbatan 

yuridik  shaxs  ta ’sis  etilgan  m am lakat  huquqi  qo'llaniladi».

A lbatta,  tashqi  iqtisodiy  bitim lar  bo'yicha  qo'llaniladigan  huquqni 

aniqlashda  taraflarning erk m uxtoriyati prinsi pi katta aham iyatga egadir.

A gar u  yoki  bu tashqi  iqtisodiy  bitim bo'yicha  taraflarning kelishuvi 

bo'lm agan  taqdirda  unga  nisbatan  quyidagi  huquqlar  qo'llaniladi: 

oldi-sotdi  shartnom asida  —  sotuvchi; 

hadya  shartnom asida  —  hadya  qiluvchi; 

ijara  (mulk  ijarasi)  shartnom asida  —  ijaraga  beruvchi; 

m ol-m ulkdan  tekin  foydalanish  shartnomasida  —  ssuda  beruvchi; 

p u d rat  shartnom asida  —  pudratchi;

yo'lovchi,  bagaj  va  yuk  tashish  shartnomasida  —  tashuvchi;

transport  ekspeditsiyasi  shartnom asida  —  ekspeditor;

qarz  shartnom asida  yoki  boshqa  kredit  shartnom asida  —  kreditor;

topshinq  shartnom asida  —  ishonchli  vakil;

vositachilik  shartnom asida  —  vositachi;

om onat  saqlash  shartnom asida  —  saqlovchi;

su g 'u rta   shartnom asida  —  sug'urtalovchi;

kafillik  shartnom asida  —  kafil;

garov  to'g'risidagi  shartnom ada  —  garovga  qo'yuvchi;

alohida  huquqlardan foydalanish  to'g'risida  litsenziya  shartnomasida

www.ziyouz.com kutubxonasi




—  litsenziar  hisoblanuvchi  taraf  ta ’sis  etilgan,  turar-joyga  ega  bo'lgan 

yoki  asosiy  faoliyat  joyi  bo‘lgan  m am lakat  huquqi  qo‘laniladi.

Qo‘llanilishi lozim bo'lgan huquq to'g'risidagi shartnom ada taraflarning 

kelishuvi  bo'lmagan  taqdirda  yuqoridagi  qoidalardan  q at’iy  nazar:

ko'chmas mulk to'g'risidagi shartnom aga nisbatan —  bu m ulk turgan 

m am lakatning  huquqi;

birgalikdagi  faoliyat  to'g'risidagi  shartnom aga  va  qurilish  pudrati 

shartnom asiga  nisbatan  —  ana  shunday  faoliyat  am alga  oshirilayotgan 

yoki shartnom ada nazarda tutilgan natijalar yaratilayotgan m am lakatning 

huquqi;


kimoshdi savdosida tanlov bo'yicha yoki birjada tuzilgan shartnom aga 

nisbatan — kim oshdi savdosi, tanlov o'tkazilayotgan yoki birja joylashgan 

m am lakatning  huquqi  qo'llaniladi.

Yuqorida  ko'rsatib  o'tilm agan  shartnom alarga  nisbatan  qo'llanishi 

lozim  bo'lgan  huquq  to'g'risida  taraflarning  kelishuvi  bo'lgan  taqdirda, 

bu nday  shartnom aning  m azm uni  uchun  hal  qiluvchi  aham iyatga  ega 

bo'lgan  ijroni  amalga  oshirayotgan  taraf  ta ’sis  etilgan,  tu ra r  joyga  ega 

bo'lgan yoki asosiy faoliyat joyi  bo'lgan m am lakatniig  huquqi qo'llaniladi. 

Shartnom aning  mazmuni  uchun  hal  qiluvchi  aham iyatga  ega  bo'lgan 

ijroni  aniqlashning  imkoniyati  bo'lm agan  taq d irda,  shartnom aga  eng 

uzviy  bog'langan  m am lakatning  huquqi  qo'llaniladi.

Yuqorida ko'rsatilgan qoidalaridan kelib chiqib, shartnom aga nisbatan 

qo'llaniladigan  huquq:

shartnom aning  talqinini; 

taraflarniig  huquq  va  m ajburiyatlarini; 

shartnom aning  ijrosini;

shartnom ani um um an yoki tegishli darajada ijro etmaslik oqibatlarini; 

shartnom aning  tuxtatilishini;

shartnom aning  o'z-o'zidan  haqiqiy  emasligi  yoki  haqiqiy  emas  deb 

topilishi  oqibatlarini:

shartm om a  m ajburiyatlariga  nisbatan  talablardan  voz  kechish  va 

qarzni  o'tkazishni  qam rab  oladi.

Ijro  etish  usullari  va  tartibiga,  shuningdek,  tegishli  d arajada  ijro 

e tilm a g a n   ta q d ir d a   k o 'r ilis h i  lozim   b o 'lg a n   c h o r a l a r   b o r a s id a  

q o 'lla n ila y o tg a n   h u q u q d a n   ta s h q a r i,  ijro   a m a lg a   o s h irila y o tg a n  

m am lakatning  huquqi  ham   e’tiborga  olinadi.

Vakillik (inglizcha representation) — shunday huquqiy munosabatki, 

unda  bir  shaxs  (vaqil)  unga  berilgan  vakolatlar  asosida  boshqa  shaxs 

nomidan harakat qiladi va uniig uchun bevosita huquq va m ajburiyatlam i

www.ziyouz.com kutubxonasi




vujudga  keltiradi  (o'zgartiradi,  bekor qiladi). Fuqarolik qonunlariga  ko‘ra, 

vakolat  beruvchi  nom idan  vaqil  tom onidan  tuzilgan  va  shartnom aga 

asoslangan  bitim   bevosita  vakolat  beruvchining  fuqarolik  huquqlari  va 

m ajburiyatlarini  vujudga  keltiradi,  o'zgartiradi  va  bekor  qiladi.

V akolat  b eru v ch in in g   v ak o latlari  qonunga  asosan  b e rilg an   va 

rasm iylashtirilgan  ishonchnomada  aks  ettirilishi  kerak.

Ishonchnom a  (inglizcha  le tte r   of  a u th o rity   p ow er  of  atto rn ey , 

w arrant, proxy, nemischa vollmacht) bir shaxs tomonidan boshqa shaxsga 

uchinchi shaxslar oldida vakillik qilish uchun beriladigan yozma hujjatdir.

Ishonchnomaning shakli va amal qilish muddati ishonchnoma berilgan 

m am lakatning huquqi bo'yicha belgilanadi. Agar O'zbekiston Respublikasi 

h u qu qi  talab larig a  rioya  etilgan  bo'lsa,  ishonchnom a  shakliga  rioya 

etilmaganligi tufayli haqiqiy emas deb topilishi mumkim emas (O'zbekiston 

Respublikasi  FK  1182-moddasi).

D a’vo  m uddati  (inglizcha  limitation  of  actions)  fuqarolik  huquqiga 

asosan  h u q u q lari  poymol  qilingan  shaxsning  d a ’vosiga  k o 'ra,  uning 

huquqlarini  himoya  qilish  m uddatidir.

Da’vo  m uddati  bunday  tegishli  m unosabatlarni  tartibga  soluvchi 

m am lakat  huquqlariga  asosan  belgilanadi.

D a ’vo  m u d d a ti  ta tb iq   e tilm a y d ig a n   ta la b la r ,  a g a r   te g ish li 

munosabatning qatnashchilaridan loaqal bittasi O'zbekiston Respublikasining 

fuqarosi yoki O'zbekiston Respublikasining yuridik shaxsi bo'lsa,  O'zbekiston 

Respublikasining  huquqi  bo'yicha  belgilanadi  (O'zbekiston  Respublikasi 

FKning  1183-moddasi).




Download 30,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   413   414   415   416   417   418   419   420   ...   424




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish