Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

2-§.  Vasiyatnomaning  shakllari

Vasiyatnomaning  huquqiy  ahamiyatini  hisobga  olib,  qonun  uning 

shakliga  alohida  e ’ tiborn i  qaratgan.  FK ning  1124-  m oddasida 

vasiyatnomaning  yozma  shakli  belgilab,  uning  yozilgan  joyi  va  vaqti 

ko'rsatilishi  shart  qilib  ko'rsatilgan.

Qonunda  belgilangan  shaklda  tuzilmagan  vasiyatnoma  haqiqiy 

hisoblanmaydi (FKning  1130-moddasi). Vasiyatnoma bir tomonlama bitim 

bo'lgani  sababli,  uni  haqiqiy  emas  deb  topish  asoslari  FKning  bitimlari 

haqidagi  (115-moddasi)  qoidalari  tartibida  amalga  oshiriladi.

Notarial  tasdiqlangan  vasiyatnomalar  va  notarial  tasdiqlangan 

vasiyatnomalarga  tenglashtirilgan  vasiyatnomalar  yozma  shaklda  tuzilgan 

hisoblanadi  Vasiyatnoma  vasiyat  qoldiruvchining  o'z  qo'li  bilan  yoki  uning 

so'zidan notarius tomonidan yozilgan va shaxsan imzo qilingan bo'lishi kerak.

Vasiyat  qoldiruvchining  jismoniy  nuqsonligi,  kasalligi  yoki  savodsizligi 

oqibatida  vasiyatnomani  o'z  qo'li  bilan  yozib  imzo  qo'yish  imkoniyati 

bo'lmaganda,  uning  iltimosiga  ko'ra  boshqa  shaxs  tomonidan  yozilib,  imzo 

qo'yilishi mumkirL Bunday hollarda, albatta, vasiyatnomaning guvohlantiruvchi 

notarius  yoki  qonun  bilan  vasiyatnomalami  guvohlantirish  huquqi  berilgan 

mansabdor  shaxslaming  ishtirokida,  vasiyatnoma  vasiyat  qoldiruvchining  o'z 

qo'li  bilan  yozib,  imzolay  olmaganligining  sabablari  ko'rsatilishi  shart

«Notariat  to'g'risida»gi  qonunning  30-moddasiga  asosan  notarial 

harakatlar notariat idorasi yoki fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organi 

joylashgan  binoda  amalga  oshirilishi  kerak.  Fuqaro  kasalligi,  nogironligi 

tufayli  yoki  boshqa  sabablarga  ko'ra,  davlat  notariat idorasiga,  fuqarolar 

yig'ini  raisi (oqsoqol)  yoki xususiy amaliyot bilan shug'ullanuvchi notarius 

huzuriga  bora  olmaydigan  ayrim  hollarda  notarial  harakatlar  mazkur 

fuqaro  turgan  joyda  amalga  oshirilishi  mumkin.

Vasiyatnomani  vasiyat  qiluvchining  o'rniga  imzolash  man  qilingan 

shaxslaming  tizimi  FKning  1124-moddasida  belgilab  qo'yilgan.

Bular  quyidagilar:

- 

notarius yoki vasiyatnomani tasdiqlash  huquqi berilgan mansabdor 

shaxs;

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

-  vasiyatnoma  kimning  foydasiga  tuzilgan  yoki  kimga  nisbatan 

vasiyat  majburiyati  yuklatilgan  bo'lsa,  o'sha  shaxs,  uning  eri  (xotini), 

bolalari,  ota-onasi,  nevaralari  va  chevaralari;

-  vasiyat  qoldiruvchining  qonun  bo'yicha  merosxo'rlari;

-  to'liq  muomala  layoqatiga  ega  bo'lmagan  fuqarolar;

-  savodsizlar  va  vasiyatnomani  o'qiy  olmaydigan  boshqa  shaxslar;

-  yolg'on  guvohlik  berganlik  uchun  muqaddam  sudlangan  shaxslar.

«Notariat  to'g'risida»gi  qonuning  37-moddasiga  binoan,  notariuslar

o'z  nomiga  va  o'z  nomidan,  xotini(eri)  nomiga  hamda  uning  nomidan, 

xotinining  (erining)  va  o'zining  qarindosh-urug'lari  (ota-onasi,  bolalari, 

nabiralari,  tug'ishgan  aka-uka  va  opa-singillari),  ular  bilan  vasiylik  va 

homiylik  tufayli  bog'langan  shaxslar  nomiga  hamda  ularning  nomidan, 

shuningdek,  mazkur  davlat  notariat  idorasining  xodimlari  yoki  xususiy 

amaliyot bilan  shug'ullanuvchi  notariusning  qo'l  ostida  ishlovchi  shaxslar 

nomiga  va  ularning  nomidan  notarial  harakatlarni  amalga  oshirishga 

haqli  emas.

O'zbekiston  Respublikasi  qonunlari  bo'yicha  og'zaki  tuzilgan 

shartnomalar,  bitimlar  har  xil  texnik  vositalar  yordamida  (magnitofon, 

telefonga,  video  tasmaga  va  hokazo)  yozilgan  vasiyat  mazmunini 

anglatuvchi  yozuvlar,  vasiyat  qoldiruvchining  so'zidan  bo'lsa  ham, 

bunday  vasiyatnomalar  haqiqiy  hisoblanmaydi.  Ularning  haqiqiyligini 

guvohlar  ko'rsatmalari  yoki  boshqa  qo'shimcha  yozma  va  og'zaki  dalillar 

orqali  sud  yo'li  bilan  ham  tasdiqlashga  yo'l  qo'yilmaydi.

Tuman  sudining  1997-yil  8-oktabr  hal  qiluv  qarori  bilan  meros 

qoldiruvchining kichik o'g'li «G» ning o'z akasi «В» ga nisbatan qo'zg'atilgan 

d a ’vosi  qanoatlantirilib,  otalari  hayotligidi  mahallada,  ko'pchilik 

ishtirokida (publichno) o'ziga  tegishli  yengil avtomashina  «Tiko»  ni kichik 

o'g'li  uchun  olganligini  va  oilaviy  maslahatda,  katta  o'g'li  «В»  huzurida, 

uni  «kichik  o'g'lim   «G»  ga  vasiyat  qildim»  degan  og'zaki  so'zlari 

tasdiqlanadi,  deb  hal  qiluv  qarori  chiqargan.

Sudning  bu  hal  qiluv  qarori  «В»  ning  shikoyati  bilan  viloyat  sudi 

tomonidan  vasiyatnom aning  qonunda  belgilangan  shaklga  rioya 

qilinmaganligi  asos  qilinib,  tuman  sudining  hal  qiluv  qarori  yuqori 

Konstitutsiya  sudi  tomonidan  bekor  qilingan.

Amaliyotda,  bunday  voqea  va  hodisalar  uchrab  turadi.  Shu  bilan 

birga  vasiyatnomaning  tuzilgan  vaqti  va  joyini  belgilab  qo'yish  ham 

katta ahamiyat kasb etadi.

Meros  ochilgandan  keyin  merosxo'rlar  o'rtasida  nizo  chiqqanida, 

birinchidan,  meros  qoldiruvchining  vasiyatnoma  tuzganda  muomala

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

layoqatiga  ega  bo‘lmaganligi,  harakatlarining  oqibatiga  ko'zi  etmaganligi; 

ikkinchidan,  ikki  yoki  undan  ortiq  vasiyatnoma  mavjud  bo‘lganda, 

ulardan  qaysi  biri  oldin,  qaysi  biri  keyin  tuzilganligini  aniqlash 

vasiyatnomada  ko‘rsatilgan  vaqtda  vasiyat  qoldiruvchi  imzo  q o‘yish 

imkoniyatlariga  ega  bo'lgan  yoki  bo'lmaganligini  isbotlash  uchun  zarur 

bo'ladi.

Qonunda belgilangan tartib va qoidalarga rioya qilingan holda tuzilgan 

vasiyatnomalar  haqiqiy  bo'lib  sanalib,  aks  holda,  nizoga  sabab  bo'ladi.

Bunday  nizolar  sud  tomonidan  ko'rilganda  fuqarolik  protsessual 

qonunida  yo'l  qo'yilgan  dalillar,  isbotlash  vositalaridan  foydalanib,  meros 

qoldiruvchining  vafot  etish  oldidagi  haqiqiy  erki,  xohish-irodasi  ifoda 

etilganligi  va  og'zaki  qilingan  vasiyatning  haqiqiyligi  sud  yo'li  bilan 

tasdiqlangan  taqdirda,  masala  ijobiy  hal  qilinishi  kerak,  degan  fikr 

adolatli  bo'lur  edi.

Amaliyotda  shunday  hodisalar  uchraydiki,  vasiyat  qoldiruvchi  bir 

necha  marotaba  o'zining  vasiyatnomasini  tuzib  qoldiradi.  Uning  qaysi 

biri  haqiqiy  ekanligini aniqlash  uchun  vasiyatnomaning  tuzish  vaqti  asos 

qilib olinishi kerak. Keyingi tuzilgan vasiyatnoma awalgi vasiyatnomaning 

bekor  bo'lishi  uchun  asos  bo'ladi.

Vasiyatnomaning  tuzilgan  vaqti  uning  notarial  tasdiqlangan  vaqti 

bilan  hisoblanadi.

Qonunda  nazarda  tutilgan vasiyatnoma shakliga doir asosiy talablar, 

birinchidan, vasiyatnoma notarius tomonidan tasdiqlangan bo'lishi, notaril 

tasdiqlangan  vasiyatnomalarga  tenglashtirilgan  bo'lishidir,  shuningdek, 

vasiyatnomalar  yozma  shaklda  faqat  qonunda  belgilangan  tartibda 

rasmiylashtirilib,  tasdiqlangandagina  haqiqiy  hisoblanadi.

Vasiyatnomaning sir saqlanishi. Amaliyotda mol-mulkni vasiyat qilib 

qoldirish  qarindoshlar  oldida  ular  bilan  munosabatlarda  noqulaylik 

tug'diradi.  Shu  sababdan  qonun  vasiyatnomani  sir  saqlanishini  nazarda 

tutadi.

FKning  1128-moddasida  «Notarius,  vasiyatnomani  tasdiqlovchi 

boshqa  mansabdor  shaxs,  shuningdek,  vasiyatnomani vasiyat qoldiruvchi 

o'rniga  imzo  qiluvchi  fuqaro  meros  ochilganga  qadar  vasiyatnomaning 

mazmuniga,  uning  tuzilishi,  bekor  qilinishi  yoki  o'zgartirilishiga  daxldor 

ma’lumotlarni  oshkor  qilishga  haqli  emas».

Qonun  vasiyatnomaning  sir  saqlanishini  ta’minlash  uchun  yetarli 

choralar  va  tadbirlar  belgilab  qo'yadi.  Vasiyatnomaning  borligi  haqida 

oshkor  qilishga  hech  kimning  haqqi  yo'q.

«Notariat  to'g'risida»gi  qonuning  6-moddasiga  asosan  amalga

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

oshirilgan  notarial  to'g'risidagi  ma’lumotlar  faqat  sud,  prokuratura  va 

tergov organlarining  talabiga  asosan  ular  yuritayotgan  ishlar  munosabati 

bilan  beriladi.  Vasiyatnoma  vafotidan  keyingina  berilishi  mumkin.

Xizmat vazifasini bajarish munosabati bilan notarial harakatlar haqida 

o'ziga  ma’lum  bo'lgan  ma’lumotlarni  har  qanday  mansabdor  shaxs  ham 

oshkor qilishga haqli emas. Bunday shaxslar qonunda belgilangan tartibda 

vasiyatnoma sirlarini  oshkor qilganliklari uchun tegishlicha javobgarlikka 

tortiladilar.

Vasiyatnomani  sir  saqlash  haqidagi  qonun  talablari  vasiyat 

qoldiruvchi  uchun  ham  majburiydir.  Vasiyat  qoldiruvchi  o'zining 

vasiyatnomasi  haqida  oshkor  aytishga  va  uni  boshqalarga  ko'rsatishga 

haqli,  ammo  notarial  idorasiga  vasiyatnomani  oshkor  qilish  uchun 

farmoyish berishga haqli emas. Vasiyatnoma faqat meros ochilgan paytdan 

boshlab  kuchga  kiradi.  Vasiyatnomaning  tuzilishidan  uning  kuchga 

kirishiga  qadar  ancha  vaqt  o'tishi  mumkin.  Qonun  bu  muddatni 

chegaralab  qo'ygan  emas.

Agar  vasiyatnoma  vasiyat  qoldiruvchi  tomonidan  o'zgartirilmagan 

yoki  bekor  qilinmagan  bo'lsa,  u  qancha  vaqt  o'tishidan  qat’iy  nazar, 

amal  qiladi.  Vasiyat  qoldiruvchi  o'zining  vasiyatnomada  izhor  qilgan 

irodasini  xohlagan  vaqtda  o'zgartirishi  va  bekor  qilishga  haqli  ekan,  bu 

haqda, ayniqsa, merosxo'rlar xabar topmasligi maqsadga muvofiq. Shuning 

uchun  vasiyatnom aning  m avjudligini  xizmat  vazifasini  bajarish 

munosabati  bilan  bilgan  shaxslar  uning  mazmuni  haqida,  tuzilishi,  bekor 

qilinishi  yoki  o'zgartirilishi  haqidagi  m a’ lumotlarni  sir  saqlashga 

majburdirlar.  Vasiyatnomaning  tuzilganligi,  o'zgartirilganligi  yoki  bekor 

qilinganligi ma’lum bir guruh shaxslarga ma’lum bo'ladi. Notarius, qonun 

bilan  notarial  harakatlarni  amalga  oshirish  vakolati  berilgan  shaxslar, 

vasiyat  qoldiruvchi  o'rniga  vasiyatnom ani  imzo  qilgan  shaxslar 

vasiyatnoma  haqida  axborotga  ega  bo'lgan  shaxslar  bo'lishi  mumkin.

Bu  shaxslar  meros  ochilgunga  qadar  vasiyatnomaning  mavjudligi 

va  uning  mazmuni  haqida  hech  kimga,  shu  jumladan,  merosxo'rning 

o'ziga  ham  oshkor  qilishga  haqli  emaslar.

Vasiyatnoma  tuzuvchi  uning  mazmuni  bilan  tanishib  chiqmasdan 

tasdiqlashni notariusdan talab qilishga haqli. Bunday vasiyatnomalar maxfiy 

vasiyatnoma  bo'lib  hisoblanadi,  maxfiy  vasiyatnoma  xaqiqiy sanalmasligi 

xavfi  ostida  vasiyat  qoldiruvchining  o'z  qo'li  bilan  yozilishi,  imzolanishi 

va  ikki  guvoh  hamda  notarius  ishtirokida  konvertga  solinib,  elimlanishi 

lozim.  Elimlangan  konvertning  ustida  guvohlarning  ismi,  otasining  ismi 

va  familiyasi,  ularning  doimiy  turar joylari  to'liq  yozilib,  ular  tomonidan

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

imzolanishi  kerak.  Guvohlar  imzolagan  bu  konvert  ham  ularning  va 

notariusning  ishtirokida  boshqa  konvertga  solinib,  notarius  tomonidan 

elimlanib,  uning  ustiga  tasdiqlash  ustxati  yozilishi  kerak.