Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Ikkinchidan, 
shartnom a haq baravariga tuziladi. Shartnom ada albatta 
muqobil ijro y a’ni haq to ia s h nazarda tutilishi lozim.
Uchinchidan, 
shartnom a konsensual harakterga ega.
Shartnom a natijasida ijaraga beruvchidan ijaraga oluvchiga mulk 
huquqining faqat ikki elementi, egalik qilish va foydalanishgina o'tadi. 
T asarruf qilish esa m ulkdor qoiida saqlanib qoladi.
Yuqorida shartnom aga berilgan ta ’rifdan ko'rinib turibdiki, transport 
vositalari ijarasi shartnom asining ikki turi m avjud:
1. Transport vositasini ekipaji bilan ijaraga berish.
2. Transport vositasini ekipajsiz ijaraga berish.
T ra n s p o rt v o sita sin i e k ip a ji bilan ija ra g a b e rish h a q id a so'z 
yuritganda, avvalo ekipaj deganda nima nazarda tutilishini va uning 
tarkibiga kimlar kirishini anglab olish zarur.
Ekipaj so'zi ru s tilidan tarjim a qilinganda shaxsiy tark ib degan 
m a ’noni ang latadi. Y a ’ni, te m ir yo'l, a v to tra n s p o rt vositalari, suv, 
havo, kosm ik va sh u n g a o 'x sh a sh m akonda m u staqil h a ra k a tla n a
oladigan texnik qurilm alarni boshqarish uchun tayinlanadigan shaxslar

---

jamoasidir. U larning tarkibiga: haydovchi, mexanik, injener, ekspeditor 
va shu kabilar kiradi.
Transport vositalarini ekipaji bilan ijaraga berish shartnom asining 
o'ziga xos xususiyati mavjud bo'lib, ular quyidagilardir:
1. S hartnom a predm eti har’ q an d ay turd ag i tra n sp o rt vositalari: 
tem ir yo'l, avtomobil, suv, havo, kosmik va shunga o'xshash m akonda 
mustaqil harakatlana oladigan texnik qurilmalar;
2. Transport vositalarini boshqarish va ulardan texnik foydalanish 
bo'yicha ijaraga beruvchi o'z kuchi bilan, y a’ni ekipaj yordam ida yoki 
aynan ijaraga beruvchi bilan m ehnat yoki ishlarni bajarishga doir boshqa 
m unosab atlarda bo'lgan, m asalan, p u d ra t shartnom asiga asoslangan 
xodimlar orqali xizmat ko'rsatadi;
3. Transport vositasini ijaraga oluvchiga egalik qilish va foydalanish 
huquqi o'tadi. Ijaraga beruvchi shartnom a predm etiga egalik qilishni 
o'zida saqlab qola olmaydi, biroq transport vositasini boshqarishni ijaraga 
beruvchining xodimlari davom ettira d ila r va odatda tegishli m ulkka 
egalik qiladilar. Shuning u ch u n h a m v aq tin ch a xodim lar tra n s p o rt 
vositalarini b o sh qara turib, ish b ajaru v ch in in g em as, balki begona 
shaxslarning manfaatlarini ko'zlab h arak at qilishligini nazarda tutish kerak 
bo'ladi.
4. Transport vositasini ekipaji bilan ijaraga berish shartnom asining 
m azm u n id an u n d a ijaraga b e ru v c h in in g ikki tu rd a g i m a jb u riy a ti 
birlashtirilganligini anglash mumkin:
a) m ulkdor o'ziga tegishli bo'lgan transport vositasini vaqtincha egalik 
qilish va foydalanish uchun haq evaziga ijaraga oluvchiga beradi;
b) o'z kuchi bilan uni boshqarish ham da texnik foydalanish bo'yicha 
xizmat ko'rsatadi.
Transport, vositalarini ekipaji bilan ijaraga berish shartnomasi o'zida 
ijara va xizm at ko'rsatish (pudrat) shartnom alarining xu susiyatlarini 
ifodalagan, chunki ijaraga beruvchi ijaraga oluvchiga transport vositalarini 
boshqarish va texnik foydalanish bo'yicha xizmat ko'rsatadi. Shartnom a 
tuzilishi ham tegishli ravishda joylashtirilgan (564-moddaning 1-qismi). Biroq 
bu shartnomani aralash deb aytish mumkin emas, chunki u kodeks bilan 
alohida tartibga solinadi. Shuning uchun ham transport vositalarini ekipaji 
bilan ijaraga berish shartnomasiga haq evaziga xizmat ko'rsatish yoki pudrat 
to'g'risidagi normalami faqat analogiya bo'yicha qo'llash m um kin bo'ladi
Transport vositalarini ekipaj bilan ijaraga berish shartnom asining 
o'ziga xos x u s u s iy a tla ri ija ra g a b e ru v c h in in g z im m asid a k o 'p ro q
m ajburiyatlar mavjudligini bildiradi.

---

T ransport vositalari ijarasining ikkinchi tu ri transport vositalarini 
ekipajsiz ijaraga berish bo'lib, unga quyidagi xususiyatlar xosdir:
1. S h artno m a p red m eti h a r qanday turdagi tra n sp o rt vositalari: 
tem ir yo'l, avtomobil, suv, havo, kosmik va shunga o'xshash m akonda 
m ustaqil harakatlana oladigan texnik qurilmalar;
2. T ransport vositasini boshqarish va texnik xizmat ko'rsatish ijaraga 
oluvchining o'zi tom onidan yoki uchinchi shaxs yordam ida am alga 
oshiriladi. Shartnom aning ushbu turida transport vositasini boshqarish 
va te x n ik foydalanish b o 'y ich a xizm at k o 'rsa tish ija rag a b eru v ch i 
tomonidan amalga oshirilmaydi.
3. Shartnom aga muvofiq transport vositasi ijaraga oluvchining egaligi 
va foydalanishiga o'tadi. Ijaraga beruvchi egalikni o'zida saqlab qolmaydi.
S h a rtn o m a n in g m aq sa d i — tra n s p o rt v ositasini o'z egaligi va 
foydalanishga olish, uni mustaqil, texnik va tijorat xizmati uchun ishlatish. 
B undan tashqari, ayrim turdagi transport vositalarini ijaraga berishning 
xusu siy atlari Fuqarolik K odeksida va boshqa qonun h u jjatlari bilan 
belgilab qo'yilgan.