Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

tanlab olish 
to'g'risidagi 
shart belgilanishi mumkin. Tovarlarni tanlab olinishi sotib oluvchi joylashgan 
yerda yoki mahsulot yetkazib beruvchi joylashgan yerda amalga oshirilishi 
mumkin. Ammo aksariyat tovarlarning xususiyatlaridan kelib chiqib, 
tovarlarni tanlab olish ular ishlab chiqariladigan yoki saqlanayotgan joyda 
amalga oshirilishi maqsadga muvofiq bo'ladi. Shu bois mahsulot yetkazib 
berish shartnomasida sotib oluvchining yetkazib beruvchi joylashgan yerda 
tovarlarni tanlab olishi nazarda tutilgan bo'lsa, sotib oluvchi o'ziga 
topshirilayotgan tovarlarni ular topshiriladigan joyda ko'zdan kechirishi 
lozim. Tovarlarning shartnomaga nomuvofiqligi aniqlanganda, u bunday 
tovarlarni olishdan bosh tortishga haqli bo'ladi.
Sotib oluvchining tovarlarni tanlashni tovaming xususiyatidan kelib 
chiqib mahsulot yetkazib beruvchi bilan kelishib shartnomada belgilangan 
muddat ichida, bunday muddat belgilanmagan bo'lsa, mahsulot yetkazib 
beruvchi sotib oluvchiga jo'natishga mo'ljallangan tovarlarning tayyorligi 
to'g'risida bildirish xati orqali ma’lum qilgandan so'ng, agar sotib oluvchi

---

oqilona muddatda tovarlarni tanlab olmasa mahsulot yetkazib beruvchi 
shartnomani bajarishdan bosh tortib, uni bir tomonlama bekor qilishi va 
ko'rgan zararlarini qoplanishini talab qilishi mumkin. Shuningdek, sotib 
oluvchi buyurtmasiga ko‘ra ishlab chiqarilgan yoki sotib olib kelingan tovarlar 
haqini sotib oluvchi tomonidan to'lashni talab qilish huquqiga ega bo'ladi.
Mahsulot yetkazib berish shartnomasida yetkazib berilgan tovarlar 
uchun hisob-kitoblarni amalga oshirishning o'ziga xos jihatlari mavjud. 
Umumiy qoidaga ko'ra taraflar kelishuvida hisob-kitoblarning alohida 
ta rtibi va shakli belgila n m a gan b o'lsa , h iso b -k ito b la r t o 'lo v
topshiriqnomalari bilan amalga oshiriladi. Agar sotib oluvchi tovar haqini 
to'lashni boshqa shaxs (tovarni qabul qiluvchi) zimmasiga yuklagan bo'lsa 
ham mahsulot yetkazib beruvchi oldidagi haq to'lash majburiyatidan 
ozod bo'lmaydi. Shuning uchun tovarni qabul qiluvchi yetkazib berilgan 
tovar haqqini to'lamasa, mahsulot yetkazib beruvchi tovar haqini to'lashni 
sotib oluvchidan talab qilishga haqli bo'ladi. Agar sotib oluvchi bir turdagi 
bir necha shartnomalar orqali mahsulot yetkazib beruvchi bilan huquqiy 
munosabatga kirishgan bo'lsa va barcha shartnomalarning umumiy hisob- 
kitobini amalga oshirishi kelishilgan bo'lsa-yu, ammo umumiy summadan 
kamroq haq to'lansa, mahsulot yetkazib beruvchi sotib oluvchiga qaysi 
shartnomaga haq to'langan deb hisoblanishi lozimligi tanlash imkonini 
berishi lozim1.
Shartnoma xususiyatidan kelib chiqib, yetkazib berilayotgan tovarlar 
oddiy va murakkabligini inobatga olgan holda shartnomada ular uchun 
haq to'lash n in g o 'zig a xos qoidalari F K ning 449-m od d asid a 
mustahkamlanganini ko'rishimiz mumkin. Jumladan, shartnomada 
tovarlarni to'plamga kiradigan alohida qismlar bo'yicha yetkazib berish 
nazarda tutilgan bo'lsa, sotib oluvchi tovarlar haqini, basharti shartnomada 
boshqacha tartib nazarda tutilgan bo'lmasa, to'plamga kiradigan so'nggi 
qism jo'natilganidan (tanlab olinganidan) keyin to'lashi belgilangan.
Agar mahsulot yetkazib berish shartnomasida tovarlar haqi oluvchi 
(to'lovchi) tomonidan to'lanishi nazarda tutilgan bo'lsa va u haq to'lashdan 
asossiz bosh tortsa yoki tovarlar haqini shartnomada belgilangan 
muddatda to'lamagan bo'lsa, yetkazib beruvchi sotib oluvchidan yetkazib 
berilgan tovarlar haqini to'lashni talab qilishga haqli bo'ladi.
Shuningdek, mahsulot yetkazib berish shartnomasida boshqacha