Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi


XV-BOB. ALOHIDA MUHOFAZA ETILADIGAN TABIIY



Download 1,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet68/144
Sana17.01.2022
Hajmi1,73 Mb.
#382234
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   144
Bog'liq
Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

XV-BOB. ALOHIDA MUHOFAZA ETILADIGAN TABIIY 
HUDUDLARNING HUQUQIY HOLATI. 
 
1
§
. Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar huquqiy holatining 
tushunchasi va xususiyatlari. 
 
 
Bugungi kunda jamiyat va tabiatning o`zaro ta'siri muammolari tobora katta 
ahamiyatga  ega  bo`lmoqda  va  hozirgi,  shuningdek  kelgusi  avlodlarning 
faravonligi,  umuman  jahon  sivilizatsiyasining  taqdiri  ekologik  muammolarning 
ijobiy hal etilishiga ko`proq bog`liq bo`lib qolmoqda. 
 
Ilmiy-texnika  rivojlangan  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  keskin  o`zgarib 
borayotgan  atrof  muhit,  ekologik  muammolarni  keltirib  chiqarmoqda,  inson  uni 
hayotiga,  turmush-tarziga,  hamda  genetik  fondi  va  irsiyatiga  salbiy  ta'sir 
ko`rsatmoqda. Bu esa hozir yer yuzida yashab turganlarnigina emas, balki kelgusi 
avlodlar  salomatligiga,  ayniqsa  yer,  suv,  atmosfera  havosi,  yer  osti  boyliklari, 
hayvonot va o`simliklar dunyosi, tabiat va tarixiy yodgorliklarning tabiiy holatiga 
ham salbiy ta'sir qilmoqda. 


 
Mazkur  masalaga, O`zbekiston  Respublikasi dastlab  mustaqillikka  erishgan 
paytidan boshlab e'tibor berdi va birinchilar qatorida 1993 yil 7 mayda O`zbekiston 
Respublikasining  "Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  to`g`risida"gi 
qonunini qabul qildi. 
 
Mazkur qonun hozirgi va kelajak avlod manfaatlarini ko`zlab noyob hamda 
ekologik,  iqtisodiy,  ilmiy,  madaniy,  sanitariya-sog`lomlashtirish,  estetik  nuqtai 
nazardan milliy boylik va umumxalq mulki bo`lmish qimmatli tabiiy majmuilarni 
muhofaza  etishning  umumiy,  huquqiy,  ekologik,  iqtisodiy  va  tashkiliy  asoslarini 
belgilab berdi. 
 
O`zbekiston Respublikasida o`simliklar va hayvonot dunyosini hamda davlat 
milliy  tabiat  bog`lari,  davlat  tabiat  va  tarixiy  yodgorliklarini  saqlab  qolish  ularni 
sonini  ko`paytirish  inson  hayotini  ekologik  normal  saqlashga  tabiat  bilan  jamiyat 
va inson o`rtasidagi ma'lum mutanosiblikni saqlashga katta yordam beradi.  
 
Hozirgi  paytda  respublikamizda  qo`riqlanadigan  yerlarning  umumiy 
maydoni  2  million  gektardan  ortiq,  alohida  qo`riqlanadigan  11  tabiiy  hududiy 
obyekt, jumladan 9 qo`riqxona, 400 dan ortiq tabiat yodgorliklari mavjud. 
 
Demak ana shuncha o`xshash alohida muhofaza etiladigan va boshqa tabiiy 
hududlar huquqiy muhofaza qilinmog`i lozim. 
 
Shuni  ta'kidlash  joizki,  respublikamizdagi  barcha  alohida  muhofaza 
etiladigan tabiiy hududlar qonun bilan muhofaza  qilishmog`i va huquqiy tartibga 
solinishi  maqsadga muvofiqdir. 
 
O`zbekiston  Respublikasida  alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarni 
tashkil  etish,  ulardan  foydalanish  va  ularni  muhofaza  qilish  sohasidagi 
munosabatlar  ushbu  qonundan,  shuningdek  yer,  suv,  o`rmon  to`g`risidagi 
qonunlar,  yer  osti  boyliklaridan  foydalanish  to`g`risidagi,  atmosfera  havosini 
muhofaza  etish  to`g`risidagi  hamda  atrof  tabiiy  muhitni  muhofaza  qilish 
to`g`risidagi  qonunlardan  iborat  alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar 
to`g`risidagi O`zbekiston Respublikasi qonunlari va O`zbekiston Respublikasining 
boshqa qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. 
 
Qoraqalpog`iston  Respublikasida  alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy 
hududlarni tashkil etish, ulardan foydalanish va ularni muhofaza qilish sohasidagi 
munosabatlar  Qoraqalpog`iston  Respublikasi  qonunlari  bilan  ham  tartibga  solib 
turiladi. 
 
Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  to`g`risidagi  O`zbekiston 
Respublikasi  qonunlarining  vazifalari  noyob  tabiiy  majmuilarni,  tabiat 
yodgorliklarini, o`simliklar va hayvonlarning irsiy fondini saqlab qolishdan, tabiiy 
jarayonlarni  o`rganishdan  hamda  tabiiy  muhitni  kuzatish  va  tadqiq  etish 
majmuidan,  aholini  ekologiya  bobida  tarbiyalashdan,  tabiatni  muhofaza  qilish 
ahamiyatiga  moliq  hududlardan  xo`jalik  maqsadida  foydalanishni  cheklashdan 
iboratdir. 
 
"Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar"ning ta'rifi va ularni huquqiy 
maqomi  yuqorida  nomi  tilga  olingan  qonunning  3-moddasida  quyidagicha 
ko`rsatilgan. 


 
Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  -  bu  yerlar  va  suv  kengliklari 
(akvatoriyalar)ning  ustivor  ekologik,  ilmiy,  madaniy,  estetik,  sanitariya 
sog`lomlashtirish ahamiyati molik qismlaridir. 
 
Tabiat  rang-barangligini  saqlab  qolish,  ekologik  muvozanatni  va  biosfera 
monitoringini  saqlab  turishga,  shuningdek  shikast  yetgan  tabiiy  majmuilarni 
tiklashga 
mo`ljallangan 
yagona 
tizimni 
tashkil 
etuvchi 
O`zbekiston 
Respublikasining  alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarni  xo`jalik 
maqsadida  foydalanishdan  to`liq  yoki  qisman,  bir  umrga  yoki  vaqtincha  tortib 
olinishi mumkin. 
 
Tabiiy  zaxiralardan  foydalanish  va  ularni  muhofaza  qilishga  doir  rejalar  va 
dasturlar, yer tuzilishi va joylarni tekislash kesmalari hamda boshqa rejalarni ishlab 
chiqishda alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar hisobga olinadi. 
 
Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarga  qonunda  belgilab  qo`yilgan 
tartibda davlat qo`riqxonalari (shu jumladan biosfera qo`riqxonalari), davlat milliy 
bog`lari,  davlat  tabiat  yodgorliklari,  davlat  buyurtma  qo`riqxonalari  maqomi 
beriladi. 
 
Suvni muhofaza qilish mintaqalari (tegralari), kurort va rekreatsiya tegralari, 
yer usti va yer osti suvlari hosil bo`ladigan tegralar (daryo uvalari, oqiziqli adirlar, 
tog`  yonbag`irlarining  etaklari),  nodir  va  qimmatbaho  mineral  konlari,  alohida 
muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarning  qo`riqlanma  (oraliq)  tegralari,  baliq 
xo`jaligi  tegralari,  o`rmonlarning  taqiqlangan  mintaqalari,  tarixiy-tabiiy  va 
yodgoriy bog`lar, botanika va hayvonot bog`lari, dendrariylar hamda O`zbekiston 
Respublikasi  qonunlari  va  xalqaro  shartnomalar  bilan  belgilab  quyiladigan  tartib 
asosidagi  boshqa  hududlar  ham  alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarga 
kiradi.  Davlat  hokimiyati  va  boshqaruvi  mahalliy  idoralarning  qarorlari  bilan 
alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarning  boshqa  toifalari  ham  nazarda 
tutilishi  mumkin.  Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarni  tashkil  etish, 
ulardan  foydalanish  va  ularni  muhofaza  qilish  sohasidagi  davlat  boshqaruvini 
O`zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi,  davlat  hokimiyati  va  boshqaruvi 
mahalliy idoralari amalga oshiradilar. 
 
Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlardan  foydalanish  va  ularni 
muhofaza  qilish  sohasidagi  davlat  nazoratini  O`zbekiston  Respublikasi  Tabiatni 
muhofaza qilish davlat qo`mitasi amalga oshiradi. 
 
O`zbekiston Respublikasining "Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar 
to`g`risida"gi qonunida ushbu toifa yerlariga qanday yerlar kirishi ham aniq bayon 
etilgan. 
 
Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarning  yerlari  tabiatni  muhofaza 
etish,  sog`lomlashtirish,  rekreatsiya  va  tarixiy-madaniy  ahamiyatga  molik  yerlar 
jumlasiga kiradi. 
 
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning yerlarida ularning maqsad-
muddaosiga zid faoliyat taqiqlanadi. 
 
Yuqorida aytib o`tilgan yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishning 
tartibi  va  shartlari  ushbu  qonun  va  Yer  kodeksidagi  O`zbekiston  Respublikasi 
qonunlari bilan belgilab qo`yiladi. 


 
Davlat qo`riqxonalari, davlat milliy bog`lari yer uchun haq to`lashdan ozod 
etiladilar.  Alohida  muhofaza  etiladigan  boshqa  tabiiy  hududlar  ham  O`zbekiston 
Respublikasi  qonunlarida  belgilab  qo`yilgan  tartibda  yer  uchun  haq  to`lashdan 
ozod  etilishlari  mumkin.  Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarda  xo`jalik 
faoliyati bilan shug`ullanilgan hollarda ijara haqi va yer  solig`i undirib olinadi. 
 
Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarning  yerlari  tortib  olinishiga 
favqulodda  hollarda  O`zbekiston  Respublikasi  qonunlarida  belgilangan  tartibda 
yo`l  qo`yiladi  (5-modda).  Shuningdek  alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy 
hududlarni tashkil etish ham katta ahamiyatga ega bo`lib qonun asosida, amaldagi 
huquqiy normalarga mos bo`lishi maqsadga muvofiqdir. 
 
Ushbu  masala  "Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  to`g`risida"gi 
qonunning 7-moddasida quyidagicha ifodalangan. 
 
Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  Alohida  muhofaza  etiladigan 
tabiiy  hududlarni  rivojlantirish  va  joylashtirishning  bosh  kesmasi  yoki  tabiatni 
muhofaza qilishning hududiy majmui kesmasiga muvofiq barpo etiladi. 
 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Alohida muhofaza etiladigan 
tabiiy  hududlarni  rivojlantirish  va  joylashtirishning  bosh  kesmasini  yoki  davlat 
hokimiyati  mahalliy  idoralari  tabiatni  muhofaza  qilishning  idoralari  tabiatni 
muhofaza  qilishning  hududiy  majmui  kesmasini  tasdiqlashi  bilan  ayni  bir  vaqtda 
muhofaza  etishga  tavsiya  etilayotgan  yer  maydonini  zaxiralash  to`g`risida  qaror 
qabul  qilinadi.  Alohida  muhofaza  etiladigan  hudud  tashkil  etish  to`g`risida  qaror 
qabul 
qilingunga 
qadar 
mazkur 
hududda 
yer 
egalari 
va 
yerdan 
foydalanuvchilarning  xo`jalik  faoliyati  cheklanadi  yoki  to`xtatiladi.  Bunday 
hollarda  yer  egalari  va  yerdan  foydalanuvchilar  xo`jalik  faoliyatining  cheklanishi 
yoki  to`xtatilishi  tufayli  qishloq  xo`jaligi  va  o`rmon  xo`jaligi  ishlab  chiqarishida 
ko`rilgan  yo`qotish  va  talafotlar  uchun  tovon  olish  huquqiga  egadirlar  hamda  yer 
solig`i bo`yicha imtiyozlardan foydalanadilar. 
 
Ta'kidlash  joizki,  alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarning  davlat 
kadastri  ham  katta  ahamiyatga    ega.  Ushbu  muammo  mazkur  qonunda  yetarlicha 
o`z aksini topgan. 
 
Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarning  davlat  kadastri  bu 
hududlarning  huquqiy  maqomi,  ularning  jug`rofiy  mavqei,  miqdor  va  sifat 
ko`rsatkichlari, ekologik, ilmiy, ma'rifiy va boshqa xil ahamiyati to`g`risidagi, yer 
egalari va yerdan qamrab oladi. 
 
O`zbekiston  Respublikasining  alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlari 
davlat kadastri mazkur hududlar tarmog`ini rejalashtirish, ularni muhofaza etishni 
ta'minlash  va  ilmiy  tadqiqotlar  o`tkazish,  tegishli  qoidaga  rioya  etilishi  ustidan 
davlat  nazorati  darajasini  oshirish,  shuningdek  ishlab  chiqarish  kuchlarini 
rivojlantirish  va  joylashtirishni  rejalashtirish  chog`ida  bu  hududlar  o`rni  va 
ahamiyatini hisobga olish maqsadida  yuritiladi. 
 
Alohida  muhofaza  etiladigan tabiiy  hududlarning  davlat kadastri  respublika 
budjeti  hisobidan  O`zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  tasdiqlagan 
yagona  tizim  asosida  yuritiladi.  Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarning 
davlat  kadastrini  yuritishni  O`zbekiston  Respublikasi  Tabiatni  muhofaza  qilish 


davlat  qo`mitasining  idoralari  O`zbekiston  Respublikasi  Fanlar  akademiyasi  bilan 
birgalikda amalga oshiradilar. 
 
Xullas, "Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning huquqiy holatini" 
quyidagi xususiyatlari mavjud. 
 
1) U O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qo`ygan talabiga mosligi, 
konstitutsiyaviy  ustivorlikka  ega  ekanligi  hamda  davlat  tomonidan  muhofaza 
etilishi; 
 
2)  Alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarning  huquqiy  holatini 
o`rganish  va  u  tug`risidagi  qonun  davlat  qo`riqxonalari,  davlat  milliy  tabiat 
bog`lari,  davlat  buyurtma  qo`riqxonalari  va  davlat  tabiat  yodgorliklari,  alohida 
muhofaza  etiladigan  o`zga  tabiiy  hududlar  va  boshqa  masalalarni  hamda  u  bilan 
bog`liq barcha munosabatlarni huquqiy jihatdan tartibga solishi bilan
 
3)  U  yangi  ijtimoiy  tuzum,  bozor  munosabatlarini  mustahkamlash  va 
ekologik  siyosatni barqarorlashtirish  uchun  yangi  huquqiy  ekologik  zamin  bo`lib, 
alohida  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarni  muhofaza  qilish  hamda  ularni 
huquqiy tartibga solishni o`z oldiga maqsad qilib qo`yishi bilan; 
 
4) Mazkur sohani huquqiy tartibga solish bozor iqtisodiyotida qabul qilingan 
ekologik  qonunlarni  qo`llash  va  ular  bilan  birgalikda  ekologik  muhitni 
yaxshilashga,  tabiat  obyektlaridan  oqilona  foydalanish  va  ularni  muhofaza 
qilishga, ayniqsa, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni saqlashga; 
 
5)  Ushbu  soha  fuqarolarimizdan  shu  kungi  hayot  talabi  asosida  ekologik 
huquqiy  ma'naviyat  va  madaniyatli  bo`lishni,  hamda  ushbu  yo`nalishda  doim 
yuksalish  bo`lishini  taqozo  qilishi  va  boshqa  xususiyatlari  bilan  alohida  ajralib 
turadi. 
  
  

Download 1,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   144




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish