Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

 
v) davlat buyurtma qo`riqxonalari. 
 
Qo`riqxonalardan tashqari kamayib ketayotgan o`simlik va hayvon turlarini 
saqlab  qolish  va  tiklash  maqsadida    10  gektar  yaqin  zakazniklar  barpo  etilgan. 
Masalan,  Toshkent  viloyatidagi  Oqbuloq  zakaznigi  Chatqol  tizmasi  tarmoqlarida 
Oqbuloq  soyi  havzasida  joylashgan  bo`lib,  maydoni  12,5  ming  gektardan  ortiq, 
uning  hududida  oq  tirnoq  ayiq,  to`ng`iz,  O`rta  Osiyo  echkisi,  bo`rsiq  va  tosh 
savsari  muhofaza  qilinadi.  Buxoro  viloyatidagi  tashlama  suvlardan  hosil  bo`lgan 
ko`l  asosida  tashkil  etilgan  To`dako`l  zakaznigida  (maydoni  30  ming  gektar) 
qishlovga  uchib  keluvchi  yirik  qushlardan  -  o`rdak,  g`oz,  birqozon,  oqqush 
qo`riqlanadi.  Dengizko`l  zakaznigida  ham  (8620  gektar)  suv  qushlaridan  o`rdak, 
g`oz, qoravoy, flamingo (qizilg`oz) kabilar himoya olingan. 
 
Xorazm  zakaznigida  (maydoni  11  ming  gektar)  ko`l  qushlari  hamda 
sutemizuvchi  hayvonlardan  to`ng`iz,  shoqol,  tulki,  bo`rsiq  qo`riqlanadi.  Eng 
janubiy  -  Ko`hitang  zakaznigida  esa  (maydoni  43  ming  gektar)  morxo`r,  Buxoro 
tog`  qo`yi,  burgut  kabi  hayvonlar  bilan  birga  dunyo  ahamiyatiga  molik  ajoyib 
arxeologik yodgorlik - Zarautkamar qoya yozuvlari himoya qilinadi. 
 
1977  yil  respublikada  birinchi  xalq  xiyoboni  -  O`zbekiston  xalq  xiyoboni 
tashkil etildi. U Jizzax viloyatining Zomin tumani hududida, Turkiston tizmasining 
shimoliy  yon  bag`rida,  dengiz  sathidan  1000-4030  metr  balandda  joylashgan. 
Maydoni  47,47  gektar.  Xiyobonning  ajoyib  iqlimli  sermanzara  landshaftlari 
aholining  dam  olib,  xordiq  chiqarish,  sport  turizmi  mashg`ulotlari  bilan 
shug`ullanishi uchun juda qulaydir. Unda bargli siyrak tog` o`rmonlari, butazorlar, 
archazorlar, subalp o`tloqlari tabiiy majmualari muhofaza qilinadi. 
 
O`zbekiston Respublikasining "Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar 
to`g`risida"gi qonunining 19-moddasida davlat buyurtma qo`riqxonasi tushunchasi 
va  bunday  qo`riqxonalarni  tashkil  etish  masalasi  aniq  ko`rsatilgan.  Unga  ko`ra, 
davlat buyurtma qo`riqxonalari tabiiy majmuilarni yoki ularning ayrim bo`laklarini 
asrash,  ko`paytirish  va  tiklash  maqsadida  buyurtma  qo`riqxona  oldiga  qo`yilgan 
vazifalarni  bajarish  uchun  zarur  muddatga  ajratib  beriladigan  hududlar 
(akvatoriylar)dir. 
 
Davlat  buyurtma  qo`riqxonalari  respublika  va  mahalliy  ahamiyatga  molik 
bo`lishi mumkin. Buyurtma qo`riqxonalar vazifasiga ko`ra: 
 
alohida  qimmatga  ega  bo`lgan  tabiiy  landshaftlar  va  majmuilarni  asrash  va 
tiklash uchun mo`ljallangan landshaft (yaxlit) buyurtma qo`riqxonalarga; 
 
qimmatli,  nodir  va  yo`qolib  borayotgan  o`simliklar  va  jonivorlar  turlarini 
asrab qolish va tiklash uchun mo`ljallangan biologik (botanik, zoologik) buyurtma 
qo`riqxonalarga; 
 
ayrim  qazilma  boyliklar  va  ularning  majmuini  asrab  qolish  uchun 
mo`ljallangan paleontologik buyurtma qo`riqxonalarga; 

---

 
jonsiz  tabiatning  qimmatli  obyektlari  va  majmuilarini  asrab  qolish  uchun 
mo`ljallangan gidrologik (botqoq, ko`l, daryo) buyurtma qo`riqxonalarga; 
 
tabiat  yaratgan  nodir  va  noyob  relyef  shakllarini  asrab  qolish  uchun 
mo`ljallangan geomorfologik buyurtma qo`riqxonalariga; 
 
nodir  geologik  va  mineralogik  hosilalar  va  tuzilmalarni  asrab  qolish  uchun 
mo`ljallangan geologik va mineralogik buyurtma qo`riqxonalarga bo`linadi. 
 
Noyob  mineral  va  o`zga  xil  geologik  tuzilmalarga  ega  bo`lgan  hamda 
fundamental  ilmiy  ahamiyatga  molik  geologik  buyurtma  qo`riqxonalarga  davlat 
qo`riqxonasi maqomi berilishi mumkin. 
 
Buyurtma  qo`riqxonalar  faoliyat  muddatlari  ko`rsatilmay  (muddatsiz),  5 
yildan  ortiq  muddatga  (uzoq  muddatli)  yoki  5  yildan  kam  muddatga  (qisqa 
muddatli) qilib tashkil etiladi. 
 
Respublika 
ahamiyatiga 
molik 
davlat 
buyurtma 
qo`riqxonalarini 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tashkil etadi. 
 
Mahalliy  ahamiyatga  molik  davlat  buyurtma  qo`riqxonalari  tabiatni 
muhofaza  etish  idoralarining  taqdimiga  ko`ra  viloyat  hokimlarining  qarori  bilan 
tashkil etiladi. 
 
Shuningdek, davlat buyurtma qo`riqxonalarining ish tartibi ham qonunda o`z 
aksini topgan bo`lib, quyidagicha ifodalangan. 
 
Davlat  buyurtma  qo`riqxonalari  deb  e'lon  qilingan  hududlar  ularni  xo`jalik 
maqsadlarida  istifoda  etayotgan  yer  egalari  va  yerdan  foydalanuvchilardan  tortib 
olinmaydi. 
 
Yerida  davlat  buyurtma  qo`riqxonalari  tashkil  etilgan  korxonalar, 
muassasalar  va  tashkilotlar  davlat  buyurtma  qo`riqxonasi  belgilaydigan  tartibga 
rioya etishlari shart. 
 
Davlat  buyurtma  qo`riqxonalarining  hududlarida  buyurtma  qo`riqxona 
oldiga  qo`yilgan  vazifalarga  zid    bo`lgan  faoliyatning  har  qanaqa  turi  to`xtatiladi 
yoki cheklab qo`yiladi. 
 
Har  bir  davlat  buyurtma  qo`riqxonasining  aniq  vazifalari  va  ish  tartibining 
xususiyatlari  O`zbekiston  Respublikasi  Tabiatni  muhofaza  qilish  davlat 
qo`mitasining idoralari, yer egalari va yerdan foydalanuvchilar bilan kelishib turib 
ishlab  chiqiladigan  hamda  davlat  buyurtma  qo`riqxonasi  tashkil  etish  to`g`risida 
qaror chiqargan idora tasdiqlaydigan nizomda belgilab qo`yiladi (20-modda).