Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

3 § Ekologiya huquqining asosiy yunalishlari va  predmeti. 
 
Tabiat  va  jamiyat  o`rtasidagi  uzaro  ta'sirlar    natijasida    turli  ijtimoiy  
munosabatlar paydo  bo`ladi. Ushbu sohada ijtimoiy  munosabatlarni  biz ijtimoiy-
ekologik munosabatlar deb ataymiz. 
 
Shuni  alohida  ta'kidlash    kerakki  ijtimoiy-ekologik    munosabatlar  shakli, 
mazmuni jixatdan turli-tuman bo`lib, ushbu munosabatlarni tartibga  solishda ham 
keng qamrovli  chora-tadbirlar amalga  oshirilishini taqozo etadi. 
 
Ijtimoiy-ekologik    munosabatlarni  yunalishlarini    ilmiy  jihatdan  asoslangan 
holda    oqilona  aniqlash  o`z  navbatida,  ushbu    munosabatalrni    tartibga    solish 
huquqiy  mexanizmni  ixchamlashtiradi va amalga oshirishga yordam beradi. 
 
Bugungi    kunda    tabiat-jamiyat  tizimidagi  ijtimoiy  munosabatlar  uchta  
quyidagi  asosiy  yunalishlarda paydo  bo`ladi: 
 
1.  Atrof  tabiiy  muhitni  muhofaza  qilish  bilan  bog`lik  ekologik    huquqiy  
munosabatlar; 
 
2. Tabiiy resurslardan  oqilona  foydalanish  bilan bog`lik  ekologik-huquqiy 
munosabatlar; 

---

 
3. Aholini ekologik havfsizligini ta'minlashga  qaratilgan ekologik  huquqiy 
munosabatlar. 
 
Ushbu  ekologik-huquqiy  munosabatlar  yo`nalishlari  o`z    mazmun-
moxiyatiga    ko`ra    bir-biri  bilan  chambarchas  bog`lik    bo`lib,  jamiyatning  tabiat  
bilan  o`zaro    ta'sirlar  tizimida    tutgan  o`rni  muammolarni    xal  qilishda 
qo`llaniladigan  chora-tadbirlari,  uslublari  va  o`ziga  xos  xususiyatlari    bir-biridan 
farq qiladi. 
 
Atrof  tabiy  muhitni  muhofaza  qilish  -  jamiyatda    yer,  yer  osti    boyliklari, 
suv,  o`rmon, xayvonot  va  o`simlik    dunyosi  hamda  atmosfera  xavosini  muxofaza 
kilish,  tabiy    xosilalar  va  ekologik    kompleslarni    saqlash,  qayta    tiklash,  atrof  
muxitning  biologik  xilma-xilligini  ta'minlash  bilan  bog`lik  qoida-talab,  chora-
tadbirlarning  yig`indisi xisoblanadi. Ayniksa, XX asrda tabiiy  muhitni  muhofaza 
qilish  yo`nalishiga    katta  e'tibor    beriliib,  har  bir  davlat  turli  dastur,  rejalar  va  
qonunchilik  hujjatlari qabul qilingandir. 
 
Atrof  tabiiy    muhitni    muhofaza  qilish  bilan  bog`lik    chora-tadbirlarni 
amalga    oshirishga    qaratilgan  qonunchilik  hujjatlari,  qoida-talablari  muhofaza 
ahamiyatidagi  ijtimoiy-ekologik munosabatlarini tartibga soladi. 
 
Tabiiy  resurslardan  oqilona  foydalanish    deganda,    jamiyat  a'zolarining  o`z 
extiyojlarini  qondirish maqsadida  tabiatning foydali  qismlarini  o`zlashtirishishi 
tushuniladi. 
 
Tabiy  resurslardan  okilona  foydalanish  -jamiyatning  turli  extiyojlarini  
qondirish  maqsadida  yer,  yer  osti  boyliklari,  suv    resurslari,  atmosfera  xavosi, 
o`simlik    va  xayvonot  dunyosida  foydalanishga  qaratilgan  ilmiy  jixatdan  davlat 
dastur  va rejalari, qonunchilik hujjatlari qoida-talablari yig`indisidan iboratdir. 
 
Tabiy    resurslardan    foydalanish  bilan  bog`lik    umummajburiy  qonunchilik 
hujjatlari  qoida-talablari    foydalanish  ahamiyatidagi,  ijtimoiy  -  ekologik  
munosabatlarni  tartibga  soladi. 
 
Ekologik  munosabatlar    tizimida    tabiiy  resurslar,    ya'ni  yer,  yer  soti 
boyliklar,  suv,  o`simlik  va  xayvonot  dunyosidan    foydalanish  keng  va  muxim 
o`rinni egallaydi. Chunki, juda qadimdan inson tabiatdan foydalanib  kelmoqda va 
tabiiy    resurslardan  foydalanishning  miqdori,    muddati  va  tartibi  har  bir  davlatda 
rivojlanib, katta  e'tibor  bo`lib kelmokda. Chunki, tabiiy resurslardan  fydalanish 
asosida    tabiatdagi    turli  ekologik    muammolar    paydo  bo`lishi    ekologik  
inqirozining keskinlashishiga olib  kelishi mumkin. 
 
Shuning  uchun  ham  respublikamiz    mustaqilligining    dastlabki  kunlaridan 
boshlab,  tabiiy  resurslardan    faqat    ilmiy    jixatdan  asoslangan,  ya'ni    oqilona 
foydalanish  chora-tadbirlar  tizimi orqali  amalga oshirishga xarakat  qilyapti. 
 
Aholining  ekologik  xavfsizligini    ta'minlash-antropogen  ta'sirlar  natijsida 
paydo    bo`ladigan    ekologik    vaziyati  va  ofati    mintaqalarida    barqaror    tabiiy  
muxitni    saqlash,  aholining  xayoti  va  sog`ligiga    ta'sir    ko`rsatiuvchi  ekologik  
xavfli    va  zararli    ta'sirlarni    oldini  olish  bilan  bog`lik  keng  kamrovli    chora-
tadbirlar  tizimidan iborat. 
 
 Ekologik xavfsizlik bilan bog`lik  muammolar  va ularni  bartaraf etish bilan 
bog`lik    chora-tadbirlari  1980-85  yillarda  namoyon  bo`lib,  amalga    oshirib 
kelinmokda. 

---

 
Ekologik  xavfsizlik  o`n  yillar  davomida    respublikamiz  xududida    tabiiy  
resurslardan  oqilona  foydalanmaslik va tabiatni muxofaza qilish qoida-talablariga  
amal kilmaslik  sharoitida xalq  xo`jaligi  soxalarida  olib borilgan ishlab chiqarish  
jarayoni  natijasida    yuzaga  keldi.  Demak,  yer,  yer  osti  boyliklari,  suv,  urmon, 
xayvonot,  o`simlik    dunyosi  va  atmosfera    xavosini  muhofaza    kilish  va  
foydalanish  kabi  davlat    ekologik    siyosatining  ikki  muxim    yo`nalishlaridagi  
qoida-talablarini  ta'minlamaslik    o`z  navbatida      tabiat-jamiyat  tizimida  yangi  
yo`nalishi  xisoblangan  aholining  ekologik  xavfsizligini ta'minlash  bilan bog`lik  
huquqiy  munosabatlarni  paydo bo`lishga sabab bo`ladi. 
 
Ekologik xavfsizlik - tabiat-jamiyat  tizimining barkaror  xolati bo`lib, bunda  
atrof  tabiiy  muxit,  tabiiy    resurslar  xolati,    jamiyat  xayoti  va  inson  sog`ligiga  
xavfli  ta'silarni  oldini olishni ko`zda  tutadi. 
 
Ekologik    xavfsizlikni  ta'minlash    bilan  bog`lik    huquqiy    munosabatlar 
tizimi  -atrof  tabiiy    barqarorligi,    aholining  sog`ligiga    xavfli    ta'sir    etuvchi  
omillarni kamaytirish, oldini olish, cheklash  va bartaraf etishga qaratilgan siyosiy, 
ijtimoiy-iqtisodiy,    madaniy-ma'rifiy  soxadagi    quyidagi    chora-tadbirlarni    o`z 
ichiga  oladi; 
 
-ekologik xavfli xudud, ekologiya ofati mintaqalarini aniqlash; 
 
-eklogiya ekspertizasini joriy etish; 
 
-ekologik xavfli va zararli ishlab  chiqarish obyektlarini pasportlashtirish; 
 
-xavfli va zararli ishlab chiqarish turlari faoliyatiga  ruxsatnomalar berish; 
 
-tabiiy ofat, sel, toshqin va texnogen avariyalarni aniqlash, oldini olish; 
 
-axolining ekologik-xukukiy  madaniyatini oshirish; 
 
- axolining sanitariya-gigiyena  sharoitlarini  yaxshilash va boshqalar. 
 
Shuni  alohida ta'kidlash  kerakki, yuqorida  tavsiflangan ekologik huquqiy  
munosabatlar  davlat  ekologik  siyosatining  asosiy  yo`nalishlarni  tashkil etadi. 
 
Ekologiya  xukuki  bir-biri  bilan  chambarchas  boglik    bulgan  ekologik 
xukukiy  munosabatlarning birligi va yaxlitligi  asosida  namoyon  buladi. 
 
Ma'lumki, xar bir  fan shu jumladan  xukuk soxasi  uziga  tegishli  ijtimoiy  
munosabatlar  tizimini urganish  va tartibga  solish nazariy-amaliy  koida-talablar 
tizimiga  ega  bulib, ushbu fanning  predmetini  tashkil etadi. 
 
Ekologiya  huquqi  huquq  tizimining  aloxida    soxasi    sifatida    ijtimoiy-
huquqiy    munosabatlar    yo`nalishlarini    o`rganish  va  tartibga  solishni    qamrab  
oluvchi o`z predmetiga  egadir. 
 
Ekologiya  huquqining  predmeti  -  atrof  tabiiy  muxitni    muxofaza  kilish, 
tabiiy  resurslardan    oqilona    foydalanish    va  axolining  ekologik    xavfsizligini  
ta'minlash  jarayonida      paydo    buladigan    ijtimoiy    muneosbatlarni    xukukiy  
tomondan  tartibga solishdan  iboratdir.